تاریخچه کاشی کاری در ایران

بزرگنمایی تصویر

تاریخچه کاشی کاری در ایران

کاشی‌کاری‌های تاریخی: نگین درخشان معماری ایران

کاشی‌کاری، هنر آراستن سطوح با قطعات کوچک و رنگارنگ سفالی، یکی از ارزشمندترین میراث‌های هنری ایران است.

این هنر که از دیرباز در ایران رواج داشته، در خلق بناهای تاریخی و مذهبی نقش بسیار مهمی ایفا کرده است.

کاشی‌کاری‌های تاریخی با طرح‌های هندسی، اسلیمی و گل‌وبوته‌ای خود، جلوه خاصی به معماری ایرانی بخشیده‌اند.

تاریخچه کاشی‌کاری در ایران

ریشه‌های کاشی‌کاری در ایران به دوران پیش از اسلام بازمی‌گردد. اما شکوفایی این هنر در دوره‌های اسلامی،

به ویژه در دوران سلجوقیان، ایلخانیان، تیموریان و صفویان به اوج خود رسید. در این دوره‌ها، کاشی‌کاری به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تزئینی در مساجد، کاخ‌ها و بناهای عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

انواع کاشی‌کاری‌های تاریخی

کاشی‌کاری‌های تاریخی بر اساس تکنیک اجرا، طرح و رنگ به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاشی‌کاری زرین‌فام: نگین درخشان هنر ایرانی

کاشی‌کاری زرین‌فام یکی از زیباترین و ظریف‌ترین انواع کاشی‌کاری است که در تاریخ هنر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد.

این نوع کاشی‌ها با لعاب زرین و نقره‌ای خود، جلوه‌ای بی‌نظیر به بناهای تاریخی بخشیده‌اند.

تاریخچه کاشی‌کاری زرین‌فام

ریشه‌های کاشی‌کاری زرین‌فام به قرن دوم هجری قمری در مصر بازمی‌گردد، اما این هنر در ایران به اوج شکوفایی خود رسید.

هنرمندان ایرانی با استفاده از خلاقیت و مهارت خود، این تکنیک را به کمال رساندند و آثار بی‌نظیری خلق کردند.

کاشی‌های زرین‌فام اغلب در مساجد، مقابر و کاخ‌ها به کار می‌رفتند و نمادی از شکوه و عظمت بودند.

ویژگی‌های کاشی‌کاری زرین‌فام

• لعاب زرین و نقره‌ای: استفاده از لعاب زرین و نقره‌ای به کاشی‌ها درخشندگی و جلوه‌ای فلزی می‌بخشد.

• طرح‌های ظریف و پیچیده: طرح‌های این کاشی‌ها اغلب هندسی، اسلیمی و گیاهی هستند و با ظرافت و دقتی بالا اجرا می‌شوند.

• رنگ‌های متنوع: علاوه بر رنگ‌های طلایی و نقره‌ای، از رنگ‌های دیگری مانند آبی لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز و سیاه نیز در این نوع کاشی‌کاری استفاده می‌شد.

مراحل ساخت کاشی زرین‌فام

1. تهیه بدنه: ابتدا بدنه کاشی از خاک رس مرغوب تهیه می‌شد و پس از شکل‌دهی، در کوره خشک می‌شد.

2. لعاب‌کاری: پس از خشک شدن بدنه، سطح آن را با لعاب سفید یا رنگی می‌پوشاندند.

3. نقاشی: طرح‌های مورد نظر با رنگ‌های معدنی روی لعاب تازه کشیده می‌شد.

4. پخت اول: کاشی‌ها برای اولین بار در کوره پخته می‌شد تا لعاب ذوب شده و طرح‌ها تثبیت شوند.

5. لعاب زرین: پس از پخت اول، روی طرح‌ها را با لعاب زرین یا نقره‌ای می‌پوشاندند.

6. پخت دوم: کاشی‌ها برای بار دوم در کوره پخته می‌شد تا لعاب زرین یا نقره‌ای ذوب شده و به سطح کاشی بچسبد.

کاربرد کاشی‌کاری زرین‌فام

کاشی‌های زرین‌فام به دلیل زیبایی و ظرافت خود، در تزئین بناهای تاریخی و مذهبی بسیاری به کار رفته‌اند. از جمله کاربردهای این نوع کاشی‌کاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تزئین دیوارها و گنبدها: کاشی‌های زرین‌فام برای تزئین دیوارها، گنبدها و محراب‌های مساجد و مقابر استفاده می‌شدند.

• آراستن کاخ‌ها: این کاشی‌ها در تزئین کاخ‌ها و عمارت‌های شاهان و بزرگان نیز به کار می‌رفتند.

• ساخت ظروف تزئینی: علاوه بر استفاده در معماری، از کاشی‌های زرین‌فام برای ساخت ظروف تزئینی مانند کاسه، بشقاب و گلدان نیز استفاده می‌شد.

نمونه‌هایی از کاشی‌کاری زرین‌فام

• مسجد جامع اصفهان: یکی از زیباترین نمونه‌های کاشی‌کاری زرین‌فام در ایران است که با طرح‌های هندسی و اسلیمی خود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

• گنبد سلطانیه: این گنبد عظیم با کاشی‌کاری‌های زرین‌فام خود، یکی از شاهکارهای معماری ایران است.

• مقبره امامزاده عبدالعظیم: این مقبره باشکوه با کاشی‌کاری‌های زرین‌فام و فیروزه‌ای خود، نمادی از هنر معماری ایران است.

کاشی‌کاری معرق: هنری ظریف و پرجزئیات

کاشی‌کاری معرق یکی از ظریف‌ترین و پیچیده‌ترین انواع کاشی‌کاری است که در آن، قطعات کوچک کاشی با رنگ‌های مختلف به گونه‌ای کنار هم چیده می‌شوند

که طرح‌های هندسی، گیاهی یا تصویری زیبایی را ایجاد کنند. این هنر با دقت و ظرافت بسیار بالایی انجام می‌شود و نتیجه آن آثاری است که چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کند.

تاریخچه کاشی‌کاری معرق

ریشه‌های کاشی‌کاری معرق به دوران باستان بازمی‌گردد. این هنر در تمدن‌های مختلفی از جمله ایران، مصر و روم رواج داشته است.

در ایران، کاشی‌کاری معرق در دوره‌های اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و در تزئین بناهای مذهبی و کاخ‌ها به کار می‌رفت.

ویژگی‌های کاشی‌کاری معرق

• طرح‌های متنوع: طرح‌های کاشی‌کاری معرق بسیار متنوع هستند و از طرح‌های هندسی ساده تا طرح‌های پیچیده و تصویری را شامل می‌شوند.

• رنگ‌های شاداب: استفاده از رنگ‌های متنوع و شاداب یکی از ویژگی‌های بارز کاشی‌کاری معرق است.

• دقت و ظرافت: ساخت کاشی‌های معرق نیازمند دقت و ظرافت بسیار بالایی است و هر قطعه باید با دقت در جای خود قرار گیرد.

• دوام و پایداری: کاشی‌های معرق به دلیل استفاده از مواد مرغوب و تکنیک‌های دقیق، دوام و پایداری بسیار بالایی دارند.

مراحل ساخت کاشی معرق

1. طراحی طرح: ابتدا طرح مورد نظر با جزئیات کامل روی کاغذ طراحی می‌شود.

2. برش کاشی‌ها: کاشی‌های رنگی به قطعات کوچک و با اشکال مختلف برش داده می‌شوند.

3. چیدن قطعات: قطعات برش خورده بر اساس طرح روی یک سطح قرار داده می‌شوند.

4. چسباندن قطعات: قطعات با استفاده از چسب مخصوص به هم چسبانده می‌شوند.

5. بندکشی: درزهای بین قطعات با ملات مخصوص پر می‌شود.

6. پخت (در صورت نیاز): در برخی موارد، کاشی معرق پس از اتمام کار در کوره پخته می‌شود تا دوام بیشتری پیدا کند.

کاربرد کاشی‌کاری معرق

کاشی‌کاری معرق کاربردهای متنوعی دارد و در مکان‌های مختلفی از جمله موارد زیر به کار می‌رود:

• تزئین دیوارها: کاشی‌های معرق برای تزئین دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها، به ویژه در مکان‌هایی مانند مساجد، کاخ‌ها و منازل استفاده می‌شوند.

• ساخت تابلو: با استفاده از کاشی‌های معرق می‌توان تابلوهای هنری زیبایی خلق کرد.

• تزئین کف: کاشی‌های معرق برای تزئین کف ساختمان‌ها نیز استفاده می‌شوند.

• ساخت ظروف تزئینی: با استفاده از کاشی‌های معرق می‌توان ظروف تزئینی مانند کاسه، بشقاب و گلدان ساخت.

نمونه‌هایی از کاشی‌کاری معرق

• مسجد جامع اصفهان: یکی از زیباترین نمونه‌های کاشی‌کاری معرق در ایران است که با طرح‌های هندسی و اسلیمی خود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

• کاخ چهل ستون: این کاخ باشکوه با کاشی‌کاری‌های معرق رنگارنگ و طرح‌های اسلیمی خود، نمادی از هنر معماری ایران است.

• مقبره امامزاده عبدالعظیم: این مقبره باشکوه با کاشی‌کاری‌های معرق ظریف و رنگارنگ خود، یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران است.

کاشی‌کاری هفت رنگ: جلوه‌ای از هنر و زیبایی ایرانی

کاشی‌کاری هفت رنگ یکی از زیباترین و شناخته‌شده‌ترین انواع کاشی‌کاری در ایران است که در طول تاریخ، جلوه خاصی به بناهای تاریخی و مذهبی ما بخشیده است. این هنر که ریشه در دوران تیموری و صفوی دارد، با استفاده از هفت رنگ اصلی و طرح‌های هندسی و گیاهی، آثاری ماندگار خلق کرده است.

تاریخچه کاشی‌کاری هفت رنگ

کاشی‌کاری هفت رنگ از اواخر دوره تیموریان و اوایل دوره صفویان رواج یافت و به سرعت جای خود را در معماری ایران باز کرد.

این نوع کاشی‌کاری به دلیل زیبایی و تنوع رنگ، به سرعت مورد توجه معماران و هنرمندان قرار گرفت و در تزئین بناهای مختلف از جمله مساجد، کاخ‌ها و مقابر به کار رفت.

ویژگی‌های کاشی‌کاری هفت رنگ

• هفت رنگ اصلی: همان‌طور که از نامش پیداست، در این نوع کاشی‌کاری از هفت رنگ اصلی استفاده می‌شود که عبارتند از: سفید، سیاه، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی.

• طرح‌های هندسی و گیاهی: طرح‌های استفاده شده در کاشی‌کاری هفت رنگ اغلب هندسی و گیاهی هستند و از تکرار الگوهای ساده و زیبا تشکیل شده‌اند.

• ابعاد کاشی‌ها: کاشی‌های هفت رنگ معمولا ابعاد مشخصی دارند و به صورت مربع یا مستطیل برش داده می‌شوند.

• روش ساخت: ابتدا طرح مورد نظر روی کاشی کشیده می‌شود و سپس با رنگ‌های مختلف رنگ‌آمیزی می‌شود. در نهایت کاشی در کوره پخته می‌شود تا رنگ‌ها تثبیت شوند.

کاربرد کاشی‌کاری هفت رنگ

کاشی‌کاری هفت رنگ به دلیل زیبایی و تنوع رنگ، کاربردهای فراوانی دارد. از جمله این کاربردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تزئین دیوارها و گنبدها: کاشی‌های هفت رنگ برای تزئین دیوارها، گنبدها و محراب‌های مساجد و مقابر استفاده می‌شدند.

• آراستن کاخ‌ها: این کاشی‌ها در تزئین کاخ‌ها و عمارت‌های شاهان و بزرگان نیز به کار می‌رفتند.

• ساخت ظروف تزئینی: علاوه بر استفاده در معماری، از کاشی‌های هفت رنگ برای ساخت ظروف تزئینی مانند کاسه، بشقاب و گلدان نیز استفاده می‌شد.

نمونه‌هایی از کاشی‌کاری هفت رنگ

• مسجد جامع اصفهان: یکی از زیباترین نمونه‌های کاشی‌کاری هفت رنگ در ایران است که با طرح‌های هندسی و اسلیمی خود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

• کاخ چهل ستون: این کاخ باشکوه با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ رنگارنگ و طرح‌های اسلیمی خود، نمادی از هنر معماری ایران است.

• مقبره امامزاده عبدالعظیم: این مقبره باشکوه با کاشی‌کاری‌های هفت رنگ ظریف و رنگارنگ خود، یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران است.

اهمیت حفظ و احیای کاشی‌کاری هفت رنگ

کاشی‌کاری هفت رنگ به عنوان یکی از ارزشمندترین میراث‌های هنری ایران، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. حفظ و احیای این آثار ارزشمند، نیازمند توجه ویژه مسئولان و هنرمندان است.

کاشی‌کاری زیر لعابی: هنر پنهان در عمق رنگ‌ها

کاشی‌کاری زیر لعابی یکی از روش‌های قدیمی و پرطرفدار تزیین کاشی‌ها است که در آن، طرح‌ها و رنگ‌ها قبل از اعمال لعاب روی بدنه کاشی کشیده می‌شوند.

به عبارت دیگر، طرح زیر یک لایه شفاف از لعاب پنهان می‌شود. این روش باعث می‌شود طرح‌ها دوام و ماندگاری بیشتری داشته باشند و در برابر عوامل خارجی مانند رطوبت و سایش مقاوم‌تر باشند.

تاریخچه کاشی‌کاری زیر لعابی

ریشه‌های کاشی‌کاری زیر لعابی به تمدن‌های باستانی مانند ایران، چین و مصر بازمی‌گردد. در ایران، این هنر در دوره‌های اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید و در تزئین بناهای مذهبی و کاخ‌ها به کار می‌رفت.

هنرمندان ایرانی با استفاده از رنگ‌های معدنی و طرح‌های هندسی و گیاهی، آثار بی‌نظیری خلق کردند.

مزایای کاشی‌کاری زیر لعابی

• دوام و ماندگاری بالا: طرح‌هایی که به روش زیر لعابی اجرا می‌شوند، در برابر سایش، رطوبت و مواد شیمیایی مقاوم‌تر هستند.

• زیبایی و ظرافت: طرح‌های زیر لعابی با توجه به اینکه زیر لعاب پنهان می‌شوند، جلوه‌ای خاص و ظریف به کاشی‌ها می‌دهند.

• تنوع طرح‌ها: با استفاده از این روش می‌توان طرح‌های متنوعی از جمله هندسی، گیاهی و حتی تصویری را روی کاشی‌ها اجرا کرد.

مراحل اجرای کاشی‌کاری زیر لعابی

1. آماده‌سازی بدنه کاشی: بدنه کاشی پس از شکل‌دهی به طور کامل خشک می‌شود.

2. طراحی طرح: طرح مورد نظر با دقت روی بدنه کاشی کشیده می‌شود.

3. رنگ‌آمیزی: طرح با استفاده از رنگ‌های معدنی مخصوص زیر لعابی رنگ‌آمیزی می‌شود.

4. لعاب‌کاری: پس از خشک شدن رنگ‌ها، سطح کاشی با لعاب شفاف پوشیده می‌شود.

5. پخت: کاشی در کوره پخته می‌شود تا رنگ‌ها و لعاب با هم ترکیب شوند و طرح به طور کامل تثبیت شود.

کاربردهای کاشی‌کاری زیر لعابی

کاشی‌های زیر لعابی کاربردهای متنوعی دارند و در مکان‌های مختلفی از جمله موارد زیر به کار می‌روند:

• تزئین دیوارها: کاشی‌های زیر لعابی برای تزئین دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها، به ویژه در مکان‌هایی مانند مساجد، کاخ‌ها و منازل استفاده می‌شوند.

• ساخت تابلو: با استفاده از کاشی‌های زیر لعابی می‌توان تابلوهای هنری زیبایی خلق کرد.

• تزئین کف: کاشی‌های زیر لعابی برای تزئین کف ساختمان‌ها نیز استفاده می‌شوند.

• ساخت ظروف تزئینی: با استفاده از کاشی‌های زیر لعابی می‌توان ظروف تزئینی مانند کاسه، بشقاب و گلدان ساخت.

تفاوت کاشی‌کاری زیر لعابی با روی لعابی

در کاشی‌کاری روی لعابی، طرح‌ها پس از پخت کاشی و روی لعاب کشیده می‌شوند. در نتیجه، این طرح‌ها دوام و ماندگاری کمتری نسبت به طرح‌های زیر لعابی دارند

و در برابر سایش و مواد شیمیایی آسیب‌پذیرتر هستند.

سمیه شریعتی

در سایت (dibagaran7.ir) می توانید به اخبار بیشتری دست پیدا کنید.

سایت فرهنگ سازان می تواند به شما در دست یابی به مقاله های هنری و فرهنگی کمک کند.