هنر دواتگری

بزرگنمایی تصویر

هنر دواتگری ساخت اشیای فلزی به روش سرد می باشد. از نظر لغت نیز دواتگر کسی است که سماور، سینی و ظروف دیگر می سازد. یا اشیاه فلزی را لحیم می کند. همچنین ساختن اسباب و آلاتی جچون سماور، آفتابه و لگن و … از برنج، نقره و دیگر فلزات را دواتگری می گویند.

اولین محصولات دواتگری قلمدان های مرکب و سماور بودند. و کلمه دواتساز و دواتگر از کلمه کهن دوات (ترکیبی از جای مرکب و جای قلم و قلم تراش) آمده است.

دواتگر شناخت کاملی از نقره و دیگر فلزات این هنر دارد. و با کم و زیاد کردن عیار،لحیم کاری و ریخته گری و … آشنا می با شد.
یکی از قدیمی ترین صنایع دستی هنر دواتگری است. نخسیتن نشانه های این هنر به چندین هزار سال پیش و کشف اولین فلزات وتهیه ظروف و وسایل زندگی بر می گردد.
انسان بعد از کشف فلز سعی در ساخت ملزومات کاربردی کرد. اما بعد از مدتی بنا به ذوق ساخت وسایل تزئینی فلزی را آغاز کرد، و این آغاز دواتگری می باشد.

دواتگری با ورشو سازی تفاوت دارد و هانس وولف در کتاب صنایع دستی کهن ایران معتقد است. دواتگر یا رویگر بیشتر روی برنج کار می کند. ولی ورشو ساز با آلیاژ نیکل و نقره کار می کند.

پیشینه هنر دواتگری در ایران

از حدود  ۷ هزار سال پیش ساخت اشیا فلزی آغاز شد. اما در دوره هخامنشیان ظروف فلزی و نقره ایی نابی ساخته می شد. و آغاز هنر دواتگری را می توان همین دوره نام برد.

صنعتگران و هنرمندان این دوره با ترکیب چند فلز آلیاژ های مناسب تری برای تهیه ظروف و ادوات خود فراهم کردند. در دوره ساسانیان ساخت ظروف نقره ایی یا سیمین به اوج خود رسید. به طوری که بسیاری از آثار آن دوره در موزه های بزرگ دنیا دیده می شود. از جمله جام سیمین ساسانی در موزه رضا عباسی.

هنرمندان دواتگر نقش های ظریف بر ظروف نقره و مس می زدند و ازرشی صد چندان به آن ها می بخشیدند.

بعد از اسلام در سده های اول تا پنجم قمری ، هنر فلزکاری با طرح ها، رنگ ها و تزئینات متنوع خود رشد قابل توجهی پیدا کرد. که نمونه های ارزشمندی در اختیار علاقمندان و محققان هنری های اسلامی قرار گرفت. و با تلفیق آثار سنتی قبل و پس اسلام و هنر اسلامی نمونه های زیبا و بی بدیلی پدید آمد.

در دوره صفوی این هنر رونق دوباره و جانی تازه گرفت و شکوهی ویژه می یابد. نقش های هنرمندان بر شمعدانی ها، سینی ها ،کاسه، قاب آینه و … جلوه خاصی دارد.

در دوره زندیه دواتگری رواج نسبی داشت و هنرمندان شیرازی به این هنر مشغول بودند. در اویل دوره قاجار هنرمندانی دواتگری می کردند ، اما در اواخر قاجار ای هنر رو به افول رفت. امروزه کارگاه های اندکی به این هنر مشغول هستند.

روش کار هنر دواتگری

• دانه های نقره (به شکل ساجمه های ریز در اندازه های گوناگون) و دارای عیار ۱۰۰ (عیار ۱۰۰ بسیار نرم و شکل پذیر است).
  با مس ذوب و مخلوط می شود تا برای کار مناسب شود و عیار آن کم شود( عیار مناسب دواتگری در شیراز ۹۲ و در اصفهان ۸۴ )
• با دستگاه نورد این مخلوط به شکل ورقه نقره و بسته به نوع کار در قطع بزرگ، کوچک و اشکال گرد و مستطیل در می آید.
• با چکش و سندان های گوناگون ورقه شکل داده می شود.
• بعد از شکل دادم هنرمند قلمزن آن را قلمزنی می کرده.
• به دلیل قلمزنی ممکن است کمی تغییر فرم پیدا کند که مجدد به دواتگر داده می شد.
  تا ناصافی ایجاد شده در قلمزنی را اصلاح کند و اگر دسته ، لبه یا پایه نیاز به لحیم داشته باشد آن را انجام دهد.

نکته ایی که هست اسن است که این روش که از یک تکه فلز استفاده می شود شیوه دواتگری شیراز است. در دیگر شهرها مانند اصفهان ظروف به صورت یکپارچه ساخته نمی شده.

ابزار هنر دواتگری

• انواع چکش: سنگین، نیم هلال کف تخت، چوبی، کف تک
• انواع سندان: کف قلوه، میخ نصفه ، نای کاس
• بوته (ظرف ذوب کردن مس و نقره در کوره)
• پرگار فلزی
• انبر
• سوهان معمولی و مویی
• قیچی
• گاز و مشعل
• فرچه
• دستگاه نورد و….

شیوه های ساخت ظروف هنر دواتگری

• ساخت اشیا به صورت یک تکه و بدون درز
• ساختن اشیاه با دستگاه یا به روش خم کاری
• ساختن اشیا به صورت چند تکه با درزدار

مراکز تولید

در قدیم و با توجه به قدمت این هنر، دواتگری در اکثر شهرهای ایران رونق داشت. و هنرمندان زیادی به این هنر مشغول بودند، و امروزه شهرهای اندکی به این هنر می پردازند. شهرهایی مانند اصفهان، شیراز، تبریز، اراک و تهران حاج اسدالله روشنایی و اکبر بزرگیان از اساتید خبره این هنر می باشند.

این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره هفتاد و ششم به چاپ رسیده است.

در مورد صنایع دستی بیشتر بدانید 

در مورد صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.