آلودگی هوا ، بحران شهرهای پرجمعیت

بزرگنمایی تصویر

هر سال با شروع فصل سرما آلودگی هوا مهمان ناخوانده شهرهای پرجمعیت می‌شود و موجب مختل شدن زندگی افراد و آسیب‌های متعددی به سلامتی و حتی مرگ آن‌ها می‌شود. طبق اعلام مرکز کنترل ایران، عوامل مختلفی در آلودگی هوا در شهرها موثر است که در صورت مقابله با آن‌ها می‌توان از هوای پاک حتی در پاییز و زمستان برخوردار شد.

هر گونه تغییر بیولوژیکی، فیزیکی یا شیمیایی در هوا الودگی هوا نامیده می‌شود، و زمانی‌که غلظت گازها و ذرات مضر برای سلامت انسان و دیگر موجودات زنده در هوا افزایش می‌یابد، هوا دچار آلودگی می‌شود. مهمترین آلاینده‌های هوا عبارتند از: کربن مونوکسید، ترکیبات آلی فرار، کربن دی اکسید، اکسیدهای نیتروژن، گرد و غبار، ازون و …. که این قضیه باعث می‌شود زندگی انسان‌ها، حیوانات و گیاهان به مشکلات متعددی روبرو می‌شود.

بعضی از آلاینده‌ها به‌صورت عادی در هوا وجود دارند اما برخی دیگر در ترکیب با عناصر دیگر به‌وجود می‌آیند. هر کدام از این ذرات معلق باعث آسیب‌های جبران ناپذیری به محیط‌زیست و سلامتی انسان‌ها می‌شود.

در دهه ۴۰ هجری شمسی، عده‌ایی از متخصصین محیط‌زیست در مورد شهرهای بزرگی مانند تهران، تبریز و … خبر از الودگی هوای پایدار داده بودند که موجب نگرانی است. البته موضوع آلودگی هوا موضوعی جهانی است که در تمام دنیا مورد بحث است.

آلودگی هوا یکی از انواع آلودگی است که به دو بخش تبدیل می‌شود: آلودگی هوای قابل مشاهده و نامرئی(غیرقابل مشاهده). حفظ تمام موجودات روی زمین به دلیل ترکیب گازهایی است که جو را تشکیل می‌دهند و عدم تعادل ناشی از افزایش یا کاهش درصد این گازها می‌تواند برای بقا مضر باشد.

عوامل آلودگی هوا

آلودگی هوا عوامی متعددی دارد که اکثر آن مربوط به فعالیت‌های انسانی است. هوای هر منطقه نیز با توجه به موقعیتی که دارد با عوامل گوناگونی آلوده می‌شود. آلاینده‌هایی که نتیجه مستقیم یک فرایند هستند آلوده‌کننده‌های اولیه هستند و اگر به واسطه آمیختگی و واکنش‌ آلاینده‌های اولیه ایجاد شوند آلاینده‌های ثانویه هستند. دود اکسید گوگرد تولید شده از کارخانه‌ها آلاینده اصلی، دود ایجاد شدهتوسط تعاملات چندین آلاینده اصلی به‌عنوان آلاینده ثانویه شناخته شده است. برخی از عوامل الودگی‌ هوا عبارتند از:

• سوخت‌های فسیلی: شاید بتوان گفت سوخت‌های فسیلی مانند بنزین یکی از مهم‌ترین عوامل الودگی هوا در سراسر جهان است. با توجه به افزایش روز افزون خودروهای شخصی و گسترش سفرهای هوایی و صنعت گردشگری ،آلودگی هوا به این دلیل یکی از معضل‌های بزرگ برای شهرها شده است. از دیگر سوخت‌های فسیلی نفت، زغال سنگ را می‌توان نام برد. این سوخت‌ها همیشه مضر هستند اما ما نیاز روزانه خود را برآورده می‌کنیم.
• کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها: کارخانه‌ها و صنایعی که از سوخت‌های فیسلی برای فعالیت خود استفاده می‌کنند از دیگر عوامل اصلی برای آلودگی هوا به‌شمار می‌آیند. انتشار گازها و مواد شیمایی این کارخانه‌ها صدمات جبران‌ناپذیری را به محیط‌زیست وارد می‌کند. از طرفی این کارخانه ها موجب رونق اقتصاد کشورها می‌شوند به همین دلیل کشورها سخت‌گیری‌های بازم را بر فعالیت این کارخانه‌ها اعمال نمی‌کنند. در ایران نیز پالایشگاه‌ها و نیروگاه هایی که از سوخت‌های دیزلی استفاده می‌کنند از عوامل مهم آلودگی هوا هستند.
• کشاورزی و استفاده از کودهای شیمیایی: کودهای شیمیایی که معمولا در کشاورزی مورد استفاده هستند، باعث الودگی هوا، آب‌های سطحی و زیرزمینی و همچنین محیط‌زیست می‌شوند. آمونیاکی که بسیار شایع است و توسط محصولات مرتبط با کشاورزی ساخته می‌شود و یکی از گازهای خطرناک در جو است. استفاده از حشره‌کش‌ها،کودها و آفت‌کش‌ها که در کشاورزی رایج هم هست، باعث آلودگی آب و هوا می‌شود.
• آلودگی هوای داخل خانه ها : بسیاری از فعالیت‌های خانگی مانند عطر و ادکلن‌ها، پخت و پز، گرد و خاک، مواد پاک‌کننده خانگی و لوازم نقاشی، مواد شیمیایی سمی در هوا و … نیز موجب الودگی هوا می‌شوند.

روش های مقابله با آلودگی هوا

برای کاهش آلودگی هوا در خانه‌ها و شهرها روش‌های مختلفی پیشنهاد می‌شود. در زیر به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم.

• افزایش استفاده از حمل و نقل عمومی: میزان غضلت‌ آلاینده‌های ناشی از سوختن بنزین، با کم شدن خودروهای شخصی در خیابان کاهش می‌یابد. با استفاده از حمل و نقل عمومی که از سوخت‌های پاک بهره بگیرد میزان الودگی هوا تا حد بسیار زیادی کاهش می‌یابد.
• الزام کارخانه ها به رعایت استانداردهای آلایندگی: یکی از روش‌های موثر در کاهش آلودگی هوا، پالایش و فیلتر گازها و فاضلاب خارج شده از کارخانه‌ها است.
• عملیات معدن: مواد معدنی زیرزمینی با استفاده از تجهیزات بزرگ استخراج می‌شودکه در طول این فرایند گرد و غبار و مواد شیمیایی در هوا پخش می‌شود.

روش های حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا

شهروندان با رفتار مناسب می‌توانند از میزان آلاینده‌های هوا بکاهند.

حفاظت از خود در برابر آلودگی هوا

افرادی که دارای بیماری‌های ریوی و تنفسی هستند باید با بکار بستن روش‌هایی از خود در برابر الودگی هوا محافظت کنند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

• استفاده از ماسک در فضای باز : ماسک‌‌های تولید شده می‌توانند هوای محیط را پالایش کنند. اما نمی‌توانند به‌طور کامل از ورود آلاینده‌ها به دستگاه تنفسی جلوگیری کنند.
• تغذیه مناسب: برخی از خوراکی‌ها از طریق تنفس جذب و وارد خون می‌شود و برای کاهش آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا مانند درمان سرفه و آلرژی تنفسی مفید است. مواد غذایی سرشار از ویتامین B و C و امگا۳ از جمله این مواد هستند.
• نگهداری از گیاهان تصفیه کننده هوا: بعضی از گیاهان تا حدی می‌تواند هوای داخل خانه را تصفیه کند. نگهداری این گیاهان باعث مطبوع شدن هوا و کاهش میزان آلاینده‌ها می‌شود.
• استفاده از دستگاه تصفیه هوا: تصفیه هوای خانگی یکی از روش‌های محافظت خانگی است که می‌تواند تا ۹۷/۹۹ درصد هوا را تصفیه کند. این دستگاه‌ها هیچ‌گونه ضرر و عوارضی ندارند و از فیلتر هپا و کربن اکتیو بهره می‌گیرند.

برخی از راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا

• استفاده از حمل و نقل عمومی به جای وسیله شخصی
• صرفه‌جویی در مصرف انرژی
• استفاده از دستگاه‌های کارآمد انرژی
• درک مفهوم کاهش، استفاده مجدد و بازیافت

تلاش‌های چندگانه در سطوح شخصی، دولتی و صنعتی در سراسر جهان برای کاهش شدت الودگی هوا موثر است و این اقدامات افزایش یافته است. امروزه شاهد یک سری نوآوری‌ها و آزمایش‌هایی هستیم که با گزینه‌های متناوب و غیر متعارف برای کاهش آلاینده‌ها همراه است اما همچنان عوامل اصلی آلودگی هوا دردساز هستند و باید به آن‌ها توجه بیشتر شود.

الهام شهریاری

خبرهای مشابه

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید

متن خبر را در هفته نامه دیباگران به صورت چاپ شده مشاهده کنید.