یکشنبه, ۳ مهر ۱۴۰۱ / ۰۹:۱۰:۲۱
مدتی است که در رسانه‌های کشور خبرهایی در مورد فرونشست زمین و بحران این مساله روبرو هستیم. در همین راستا سعی داریم در شماره‌های از هفته نامه بهاین موضوع بپردازیم. تعریف فرونشست نشست به معنای فرو روی نقطه‌ایی از سطح زمین به یک تراز پایین‌تر و معمولا به جابه‌جایی قائم یک نقطه در سطح دریا […]
مدتی است که در رسانه‌های کشور خبرهایی در مورد فرونشست زمین و بحران این مساله روبرو هستیم. در همین راستا سعی داریم در شماره‌های از هفته نامه بهاین موضوع بپردازیم.
نشست به معنای فرو روی نقطه‌ایی از سطح زمین به یک تراز پایین‌تر و معمولا به جابه‌جایی قائم یک نقطه در سطح دریا یا اعماق زمین اطلاق می‌شود.
همیشه نشست زمین به دلیل فعالیت انسان شکل نمی‌گیرد و این پدیده می‌تواند منشا طبیعی یا غیرطبیعی داشته‌باشد. مواردی مانند تحکیم ناگهانی رسوبات دلتایی بر اثر اتفاقات طبیعی، حرکت در طول صفحات گسل در اثر یک زلزله، ناپایداری طبیعی زمین و وقوع زمین لغزه ناشی از پدیده خزش سنگ، تخریب فضاهای خالی طبیعی موجود در گنبدهای نمکی از دلایل طبیعی فرونشست زمین است.
بیشتر هدف ما در بررسی فرونشست زمین، تاثیر فعالیت انسان در این پدیده است. حفر فضاهای زیرزمینی به خصوص در مناطق شهری به همراه استفاده غیر اصولی از منابع آب زیرزمینی از رایج‌ترین دلایل غیرطبیعی فرونشست زمین هستند.
کارشناسان حوزه علوم متعقدند که علم مکانیک سنگ، مکانیک خاک مخصوصا در مناطق شهری به ما کمک می‌کند تا میزان نشست ناشی از پدیده‌های طبیعی را کاهش دهیم. هچنین کمک می‌کند تا میزان نشست زمین در اثر در اثر حفر فضاهای زیرزمینی نظیر مترو به حداقلی‌ترین شرایط ممکن برسد.
در حال حاضر مهم‌ترین نگرانی در مساله فرونشست زمین ناشی از استفاده غیراصولی از آب‌های زیرزمینی است. سازه‌های طبیعی و دست‌ساز بشیر بارگذاری سطح زمین را افزایش داده و وزن پیکره خاک زمینه ایجاد تنش را به‌وجودمی‌آورد و این تنش به بستر خاک وارد می‌شود.
ساختار خاک به گونه‌ایی است که یک ساختار متخلخل است و از فضاهای خالی و جامد تشکیل شده‌است و وقتی فضای خالی با آب پر شده‌باشد باعث می‌شود خاک بار را تحمل کند. حفر چاه زمینه تخلیه این آب را فراهم می‌کند و بحران زمانی شروع می‌شود که آب ورودی به آب‌های زیرزمینی کمتر از آب خروجی باشد و زمینه افت تراز آب زیرزمینی مهیا می‌شود و این به معنای تهی شدن خلل و فرج خاک از آب و جایگزین شدن آن با هوا می‌شود.
میزان تنشی که تا پیش از آن به آب و خاک وارد می‌شد، در حال حاضر فقط به خاک وارد می‌شود و این زمینه تخریب خاک را فراهم می‌کند و حفره‌های موجود تخلیه شده و حجم خاک کاهش می‌یابد و گسترش کاهش حجم خاک زمینه فرونشست را فراهم کرده و نگرانی زیادی را به دنبال خواهد داشت.
حوضه آبریز زاینده رود یکی از بحرانی‌ترین حوضه‌های آبریز کشور است که در ۳۹ سال گذشته به طور متوسط تنها ۷/۳ متر از سطح زمین فاصله داشت. که متاسفانه در این سال‌ها عدم رعایت در برداشت به ۹/۲۱ متر رسیده‌است و حجم قابل‌توجهی از ظرفیت آب در این خاک مناطق مذکور تخریب شده‌است.
در طول این ۳۹ سال گذشته آب‌خوان‌های حوضه زاینده‌رود ۸ میلیارد و ۲۷۰ میلیون مترمکعب کسری آب را به ثبت‌رسانده‌است و با افت بی‌سابقه روبرو بوده‌است و میزان ناترازی آب در منابع زیرزمینی حوضه آبریز زاینده‌رود بیشتر از ۲۵۰ برابر شده‌است.
وضعیت سایر دشت‌های کشور در حوضه‌های آبریز دیگر بهتر از زاینده‌رود نیست و فرونشست زمین به عنوان یکی از بحران‌های اساسی مطرح شده‌است.
رضا اسلامی، مدیر کل سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان اصفهان بیان می‌کند: فرونشست زمین، خطری در کمین تاسیسات وآثار تاریخی اصفهان است و باید برداشت‌های بی‌رویه از حوضه آبریز زاینده‌رود قطع‌شود.
فرونشست زمین ماننده زلزله که ناگهانی و سریع است نیست و یک حرکت بطنی و آرادم دارد و در طول سال‌ها به آرامی اثرات مخرب خود را که بسیار از زلزله ویرانگرتر است به جا می‌گذارد و از آن به عنوان سرطان یا زلزله خاموش یادمی‌شود.
تا مدت‌ها ممکن است انسان از سلول‌های سرطانی در بدن اطلاعی نداشته‌باشد و زمانی متوجه شود که برای درمان دیر باشد اما در صورتی‌که پیشگیری‌ها به‌موقع صورت گیرد قابل کنترل و شاید درمان باشد. برای فرونشست زمین هم تقریبا همین مساله صدق می‌کند. زمانی که لایه‌های خاک دراثر برداشت آب، تحکیم شدند فرونشست رخ می‌دهد و اثرات آن در بعضی از مناطق و دشت‌ها به‌صورت ترک‌ها و شکاف‌ها به‌روی زمین و دیوارهای ساختمان‌ها بروز می‌کند.
فرونشست زمین با وجود حرکت آرام آن خطرناک‌ترین و غیرقابل برگشت‌ترین است. اثرات چیزی مانند زلزله قابل تجدید است اما دردشتی که مرگ آبخوان‌ها اتفاق افتاده‌باشد و لایه‌های ریزدانه خاک تحکیم شده‌باشند دیگر ادامه حیات ممکن نخواهدبود.
زندگی و تشکیل یک تمدن شهری وابسته با آب است و اگر دشتی سفره‌های زیرزمنی خود را از دست داده‌باشد، حیات و زندگی در آن مشکل است و فرونشست غیرقابل سکونت کردن و زندگی در یک دشت است و ترک بر ساختمان‌ها از جمله شایع‌ترین خسارت فرونشست زمین است.
یکی دیگر از خسارت‌های فرونشست زمین تحکیم لایه‌های خاک است که نفوذپذیری خاک بسیار کم می‌شود و در صورت بارش آب نمی‌تواند در لایه‌های خاک نفوذ کند وآب جاری می‌شود و سیل رخ می‌دهد.
در پایان عمده‌ترین دلیل فرونشست زمین برداشت‌های بیش از حد آبخوان است و اگر تراز آب ورودیبه آبخوان از تراز خروجی کمتر و یا حتی برابر باشد به مرور زمان این اتفاق رخ می‌دهد.
سمیه طالب
از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید
متن خبر را در هفته نامه دیباگران به صورت چاپ شده مشاهده کنید.
