حجاری و سنگ تراشی

بزرگنمایی تصویر

هنر حجاری و سنگ تراشی

حجاری و سنگ تراشی  یکی از کهن ترین و قابل احترام ترین پیشه های گذشته ایران به شمار می آید. چون جزو مشاغل مستقل و قدمت دار است. که در گذشته دارای اعتبار و رونق بسیاری بود. و جزو هنرهای کهن و صنایع دستی ایران به شمار می رود.

هنر حجاری و سنگ تراشی برخی از آثار، ابنیه های تاریخی و مکان های باستانی که در آن سنگ یا کتیبه های سنگی به کار رفته. نمونه ای از  هنر حجاری و سنگ تراشی است. که از گذشته به یادگار مانده و گوشه ای از هنرنمایی سنگ تراشان و حجاران بوده است.

سنگ تراش پس از آن که سنگ خام را از کوره برمی گیرد. آن سنگ را طبق اندازه ای که باید ببرد خط می کشد و قسمت های اضافی را با کلنگ از سنگ جدا می کند.
این شکل خام تراشیدن سنگ را به اندازه نهایی مورد نظر نزدیک می کند. سپس استاد حجاری و سنگ تراشی  تیشه شانه را بکار برده و آن را به اصطلاح سنگ تراشان تیشه بسته می کند.

یعنی سطح سنگ را تا زبری می رساند.

اما رویه های مرئی سنگ دوباره با تیشه دیگری تراشیده و هموار می شود. و این کار را تیشه چغی کردن می نامند. در بسیاری از این موارد این آخرین کاری است که روی سنگ انجام می گردد. و سپس آن را با دوغاب در مکان موردنظر محکم می کند.
فقط در موارد ویژه ای ست که سطح پرداخت شده مورد نیاز است. در آن صورت با یک رشته سنگ سنباده ای که زبری آن ها به تدریج کمتر می شود آن را صیقل می کنند.

حجار صاحب هنر و صنعتی است که شاهکارهای دیوارهای کاخ هخامنشیان در تخت جمشید و شوش را بوجود آورد.

و به واقع می شود گفت که تا روزگار ما همانند این همه ذوق و استادی کمتر دیده شده است. کشور ایران با توجه به دارا بودن معادن فراوانی از سنگ های مناسب حجاری همانند مرمر سفید، مرمر سبز فام یا دانه های ریز (سنگ گندمی)، مرمر خاکستری تخت جمشید (رنگ سیاه) ،مرمر سبز نرم یزد و سنگ سماق، مناسب هنر سنگ تراشی و حجاری است.

می توان گفت که کار سنگ تراش نسبتا ساده تر از حجاری است

زیرا حجار یا نقار کتیبه های سنگی بسیار ظریف و حجاری تزئینی به نام قلمزنی یا حجاری ظریفه یا منبت کاری روی سنگ انجام می دهد. که آثار این هنر را می توان در مساجد، دیوارهای ساختمان های مهم و آرامگاه مردمان سرشناس مشاهده نمود.

هنگامی که حجار برای تزئین مثلا یک سنگ آغاز به کار می کند. درست همانند سنگ تراش قسمت های اضافی سنگ را بریده و سپس رویه ی آن را بسیار درخشان می کند.

سپس نقشه ی حجاری را روی سنگ گذاشته و تمام خطوط آن را با مرکب می کشد.

برای قلم زدن نقشه مورد نظر از چکش فولادی و دیگر مجموعه های قلم حجاری که از جنس فولاد خشک هستند استفاده می کند.
حجار ابتدا  خطوط اصلی را می کند و یک قلم بسیار نوک تیز به نام قلم سوزنی یا تقاری سوزنی یا موج سوزنیرا استفاده می کند{
و زمینه آن را با قلم های میان تهی گوناگونی مثل دم قاشقی می برد.

زمینه  کار که بریده شده است با مجموعه ای از سوهان های خم شده ی نیم رخی به نام سوهان دستور داده.

سوهان باریک، سوهان دم موشی و پاره ای از سوهان های دیگر مانند سوهان دوسر صاف می کنند. و برای رویه های نسبتا بزرگ تر نیز از سوهان های کلفت تری استفاده می شود. مرحله ی آخر، پرداخت است که با کاغذ و سنباده انجام می گردد.

اگر به ابنیه تاریخی و مکان های باستانی کشورمان نگاه کنید. نمونه های زیبایی از هنر دست سنگ تراشان و حجاران ایرانی را مشاهده می کنید. و پی به هنر این هنرمندان می برید که چگونه با سرانگشتان هنرمند خود این چنین زیبا نقش آفرینی کرده اند.
که پس از گذشت چندین قرن، هنوز آثارشان به یادگار مانده است.

مطلب حجاری و سنگ تراشی در هفته نامه دیباگران شماره هشتاد  و دوم به چاپ رسیده است.

در مورد صنایع دستی بیشتر بدانید 

در مورد صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.