خاتم کاری

بزرگنمایی تصویر

خاتم کاری

یکی از هنرهای با ارزش شرق خاتم سازی می باشد. مواد اولیه خاتم کاری چسب و چوب است. با اینکه این دو ماده به مرور زمان از بین می رود. اما در اماکن متبرکه که جنبه تقدس داشته و به خوبی نگهداری می شده. برخی از آثار خاتم قدمت ۲۰۰ یا ۳۰۰ ساله دارند. ایران مهمترین مرکز خاتم سازی دنیا است. هر چند این هنر در هند، عراق، سوریه و فلسطین دیده می شود. اما به ظرافت و قدمت ایران نمی باشد. در واقع این هنر ویژه و اختصاصی ایران است.

در نمایشگاه های جهانی و بین المللی ایران همواره ممتاز و اول بوده. در موزه های جهان نیز انواع مختلفی از خاتم های مرغوب ایران دیده می شود. از جمله تخته شطرنج خاتم کاری موزه بناکی شهر آتن که در زمره بهترین نمونه خاتم عصر صفوی می باشد. همچنین میز خاتم نمایشگاه بروکسل سال ۱۹۵۸ که مدال طلا را به خود اختصاص داد.

در خاتم سازی علاوه بر چوب از عاج، استخوان، برنج و گاهی طلا و نقره نیز استفاده می شود.

مراحل ساخت خاتم

• برش چوب، استخوان یا فلز به صورت منشورهای مثلث القاعده. و چون شکل عمومی بیشتر خاتم ها نقوش هندسی است ، به طوری برش داده می شود که برش عرضی آن اشکال هندسی منظم باشد.
• برش ها به سریشم ، روی ورقه نازکی از چوب می چسبد. در نهایت ورقه روی اشیا مورد نظر قرار می گیرد. به تازگی خاتم های خطی با کلماتی مانند اسما خداوندی به عنوان نقش ساخته می شوند. در خاتم های گران قیمت به جای فلز از طلا و نقره و به جای استخوان از عاج استفاده می شود.
• خاتم سازی از حدود ۲۰۰ سال پیش تاکنون تقریبا بدون تغییر دیده می شود. نمونه کارهای باقی مانده قدیمی تفاوت چندانی با نمونه کارهای امروزی ندارد. مرغوب ترین نوع خاتم به پره وار و سیم دار مشهور هستند.

مواد و مصالح خاتم کاری

• چوب
  چوب آبنوس، فوفل، عناب، شاه چوب، آزاد، بقم ، نارنج، و شمشاد
• فلز
  مفتول هایی از طلا، نقره، برنج، مس، آلومینیوم
• استخوان
• استخوان ساق پا و دست شتر، اسب، استخوان مصنوعی یا عاج فیل
• رنگ سبز
  ترکیب براده مس، سرکه و نشادر است،
  استخوان های بریده شده را در این محلول رنگی ریخته و ۶ ماه در معرض نور خورشید قرار می دهند،
  اما به دلیل اینکه تهیه استخوان شتر ساده نیست از چوب نارنج استفاده می کنند ،
  و برای رنگ کردن آن از رنگ سبز مخصوص رنگرزی پشم استفاده می کنند

وسایل و ابزار خاتم کاری

• رنده
• تنگ
• اره
• سوهان
• پرگار
• گونیا
• چکش
• گازانبر
• مغار
• پرس

روغن کاری خاتم

خاتم به دو دلیل روغنکاری می شود :

• حفاطت آن درمقابل رطوبت، گرما، سرما
• براق شدن خاتم

روغن جلا یا سندلوس(شیره درخت کاج) در قدیم به کار می رفت. روغن هاویلوکس نیز زمانی استفاده می شد. امروزه از پلی استر استفاده می کنند.

انواع گل خاتم

• پره وارو
• پره ای
• ابری
• نه گلی لایه دار
• شش لوز
• بته جقه ایی
• خیابانی
• طاقی
• قمی
• جناقی
• خاتم دو نگ

انواع حاشیه خاتم

• شش گلی
• جویی
• بازوبندی
• طوره دار
• شمسه دار
• حاشیه تخمه

مطلب خاتم کاری در هفته نامه دیباگران شماره شصت و دوم به چاپ رسیده است.

در مورد صنایع دستی بیشتر بدانید 

در مورد صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.