چهارشنبه, ۶ مهر ۱۴۰۱ / ۰۰:۰۹:۳۱
عود ، بربط و یا رود جز معمول ترین سازهای ایران قدیم است. ریشه کلمه بربط از دو واژه ” بر ” و ” بط ” تشکیل شده ، با معنی مانند ” بط ” و بط یعنی مرغابی . چون مرغابی سینه جلو داده و گردن کوچکی دارد ، شکل و ظاهر این ساز […]
عود ، بربط و یا رود جز معمول ترین سازهای ایران قدیم است. ریشه کلمه بربط از دو واژه ” بر ” و ” بط ” تشکیل شده ، با معنی مانند ” بط ” و بط یعنی مرغابی . چون مرغابی سینه جلو داده و گردن کوچکی دارد ، شکل و ظاهر این ساز به مرغابی تشبیه شده است . و اگر آنرا در حالتی قرار دهیم که پشت آن قابل دیدن باشد شباهت آن را به سینه مرغابی می بینید. دیدگاه دیگری وجود دارد که برگرفته از ” باربد ” نوازنده رود در دربار خسرو پرویز بوده است .به صورت ” بربت ” نیز نوشته می شود.
از عود در موسیقی سنتی خاورمیانه و شرق آفریقا استفاده می شود ، و در حقیقت سمبل تاریخی برای سازهای ایرانی می باشد. اعراب بربط را عود می نامند چون سطح ساز بربط از چوب پوشیده شده. این کلمه در اصل عربی کلمه ( رود ) است و هم نام دیگر بربط و هم به معنای سیم در سازهای ذهنی می باشد.
به استناد باستان شناسی به پنج هزار سال پیش ، تمدن سوم و شهر ” اور ” برمی گردد. در نگاره های مصری دو هزار سال پیش که نوازندگان را ترسیم کرده اند این ساز دیده می شود. سپس بربط به خاورمیانه از جمله ایران و عربستان قبل از اسلام هم راه پیدا کرد ، پس از اسلام این ساز تکامل می یابد و در سراسر جهان اسلام از چین تا اندلیس گسترش می یابد این نوع عود دسته بلندی دارد و به عنوان دیوم آشوری شناخته می شود.
اما قدیمی ترین سند مربوط به عود ، در کتاب موسیقی الکبیر فارابی است ، که در معرفی سازهای زمان خود ، نشان می دهد که عود مهم ترین ساز آن روزگار بوده است.
شروع کتاب با معرفی آن است و آنرا نزدیک ترین ساز به صدای انسان معرفی می کند . در زمان فارابی این ساز دارای پرده یا دستان بوده است ، در دوره صفوی مینیاتورهای بر صفحات شاهنامه ابوالقاسم فردوسی کشیده شده است ودر آن نوازنده عود دیده می شود.
در حفاری های شوش و منطقه هفت تپه استان خوزستان ، در الواح گلی پیدا شده ، نوعی عود بدنه ای بیضی شکل در حدود ۱۵۰۰ سال پیش مسیح رایج بوده . نوعی عود دیگر با کاسه ای گرد از جنس برنز در استان لرستان کشف شده . همچنین در مازندران ظرفی نقره ای با زمینه ای مشابه کشف شده که از سال ۱۹۵۳ میلادی در موزه انگلیس نگهداری می شود.
یک مجسمه مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد کشف شده و اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود ، تصویر نوازنده عود به وضوح نشان داده می شود ، احتمالا این مجسمه یکی از کاهنان آن زمان بوده است. بر اساس عکسهای روی فلزی پیدا شده از دوره ساسانیان و اشعار شاعران ایرانی ، عود در آن زمان ساز رایج ایرانی بوده است.
عود در یونان باستان باربیتوس یا بارربیتون نامیده می شده است.بعد از اسلام با وارد شدن این ساز به اروپای قرون وسطی ، نام ” لوت ” را گرفت.ساز ” ماندولین ” با الگو برداری از عود به وجود آمد با این تفاوت مهم که ماندولین و عود در پرده هایی که روی دسته آن بسته می شد ، متفاوت بود. دسته عود امروزی فاقد پرده است.
عود آشوری در قدیم ، همان عود سوریه ، یونان ، ترکیه و اردن امروزی می باشد. این عود وسعت صدایی وسیعی دارد و شبیه عودهای نقاشی های مصر باستان می باشد. سپس نوازنده معروف بنام کما الدین زریاب و به دعوت عبدالرحمان دوم حاکم اندلس این ساز به اسپانیا وارد می شود.
زریاب بربط را در اسپانیا کامل می کند و آن را با تار ترکیب می کند و اولین ساز گیتار را می سازد. تاکنون هر سال بزرگداشتی به نام زریاب در اسپانیا برگزار می شود. باکو دلوسیا از مشهور ترین نوازندگان گیتار در جهان ، قطعه ای به نام زریاب برای گرامی داشت یاد او ساخته است.
در بسیاری از متون عود را عنوان بربط یا بربت نیز گفته شده است. در اول فکر می شود که این دو ساز در واقع یک ساز هستند ولی متفاوت می باشند. بربط پدر ساز عود است . سازی است که دسته اش از عود بلندتر و کاسه اش کوچکتر از عود است. در کل عود برای موسیقی عربی مناسب تر و بربط برای موسیقی ایرانی مناسب تر می باشد. عود در کشورهای عربی نیز با هم فرق می کنند ، مثلا عود لبنانی با عودی که در عراق نواخته می شود متفاوت است.
گسترده صدادهی عود ، دو اکتاو است و بیشتر در محدوده بم صدا می دهد. ده سیم عود به صورت جفتی کوک می شوند و در واقع ۵ سیمه است . این ساز توانایی های مضرابی خاص خود را دارد و تکنیک های نوازندگی سازهای دیگر بر روی آن نیز قابل اجرا است.
و در گذشته اسحاق ابراهیم موسلی ، زریاب کبیر ، محمد بربتی ، محمد عودی ، ابن سینا ، زکریای رازی ، فارابی ، حسام السلطنه و… می باشد.
