فرونشست زمین

بزرگنمایی تصویر

فرونشست زمین به کاهش ارتفاع یک منطقه از سطح زمین یا پایین آمدن آن به علت فشار، حرکت زمین، عدم تعادل و یا روند طبیعی یا غیرطبیعی دیگر اشاره دارد.

این اتفاق ممکن است به دلیل عوامل زیر رخ دهد:

۱. استخراج منابع زیرزمینی: استخراج نفت، گاز، آب زیرزمینی و معادن می‌تواند باعث کاهش فشار زیرزمینی شود و در نتیجه فرونشست زمین ایجاد شود.

۲. آب‌بری زیرزمینی: افزایش استفاده از آب زیرزمینی به طور مستمر می‌تواند باعث کاهش حجم آب زیرزمینی و فرونشست زمین شود.

۳. رفتار زمین‌ها: فعالیت‌های زمین‌شناسی نظیر زمین‌لرزه‌ها و حرکات تکتونیکی می‌تواند باعث تغییر ارتفاع مناطق و فرونشست زمین شود.

۴. شکستن زیرساخت‌ها: شکستن زیرساخت‌ها مانند معابر، خطوط لوله، تونل‌ها و… می‌تواند باعث کاهش فشار و فرونشست زمین در اطراف آنها شود.

این فرآیند می‌تواند آثار منفی بر محیط زیست و اقتصاد منطقه داشته باشد. به طور مثال، فرونشست زمین می‌تواند به ساختمان‌ها و زیرساخت‌های آن منجر شود.

این مسئله برای مدیریت منابع طبیعی و برنامه‌ریزی شهری بسیار مهم است و به دقت باید از اثرات آن در نظر گرفته شود.

اثرات فرونشست زمین

فرونشست زمین می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر مناطق مختلف داشته باشد. این اثرات ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر زیرساخت‌ها، محیط زیست، اقتصاد و جامعه تأثیر بگذارد.

در زیر، برخی از اثرات مهم فرونشست زمین را می‌آوریم:

خرابی زیرساخت‌ها: باعث خرابی زیرساخت‌های شهری مانند جاده‌ها، خطوط لوله، تونل‌ها، پل‌ها و ساختمان‌ها شود. این خرابی‌ها می‌تواند هزینه‌های بالایی برای تعمیر و بازسازی زیرساخت‌ها به همراه داشته باشد.

کاهش حجم آب زیرزمینی:  باعث کاهش حجم آب زیرزمینی شود و موجب کاهش دسترسی به منابع آبی زیرزمینی شود. این موضوع می‌تواند اثرات جدی بر کشاورزی، صنعت و تامین آب شرب منطقه داشته باشد.

سیلاب:  منجر به ایجاد حفره‌ها و کاهش ارتفاع زمین شود، که در نتیجه ممکن است در هنگام بارش‌های شدید سیلاب ایجاد شود و مناطق پست تر به سرعت زیر آب فرو روند.

شورشدگی آب‌ها: با کاهش ارتفاع زمین، مناطق ساحلی به آب های شور دسترسی بیشتری پیدا می‌کنند، و این می‌تواند آب‌های زیرزمینی را به سوی مناطق ساحلی حمل کند و باعث شور شدن آب‌های زیرزمینی و آب شرب شود.

تأثیرات بر محیط زیست: به از دست رفتن مراتع و زیستگاه‌های طبیعی، کاهش تنوع زیستی و تغییرات در آب و هوا منطقه منجر شود.

اثرات اقتصادی و اجتماعی: از آنجایی که فرونشست زمین ممکن است به خرابی زیرساخت‌ها، کاهش منابع آبی، و کاهش ارزش زمین‌ها منجر شود، می‌تواند به کاهش ارزش ملکیت و املاک، کاهش درآمد و اشتغال منطقه و ایجاد مشکلات اجتماعی منطقه‌ای منجر شود.

تاکید می‌شود که اثرات فرونشست زمین به شدت به میزان و نحوه وقوع آن بستگی دارد. مناطق مختلف با توجه به معماری زمین‌شناسی، هیدروژئولوژی و فعالیت‌های انسانی ممکن است به طرق مختلف تحت تأثیر فرونشست زمین قرار بگیرند. برنامه‌ریزی مناسب و مدیریت منابع می‌تواند این اثرات را به حداقل برساند.

فرونشست زمین در ایران

فرونشست زمین یک مشکل ژئوتکنیکی جدی است که در بسیاری از نقاط ایران رخ می‌دهد. علل آن شامل استخراج منابع زیرزمینی، آب‌بری زیرزمینی، تغییرات توده‌های زمینی و رفتار زمین‌ها هستند. این مسئله در برخی مناطق ایران تأثیرات جدی بر زندگی مردم و توسعه شهرها داشته است. در زیر به برخی مناطق ایران که با مشکل فرونشست زمین مواجه هستند، اشاره می‌شود:

۱. تهران: برخی مناطق تهران با این مشکل  روبرو هستند که این موضوع می‌تواند به آسیب‌های ساختمانی و تغییرات جدی در ترافیک شهری منجر شود.

۲. اصفهان: منطقه ناژوان در اصفهان نیز با این مشکل مواجه است که این امر به خصوص در حوزه توریستی و تاریخی شهر تأثیر گذاشته است.

۳. مشهد: برخی مناطق مشهد نیز با فرونشست زمین روبرو هستند که می‌تواند به آسیب‌هایی به معابر و بناها منجر شود.

۴. اهواز: برخی مناطق اهواز نیز با این مشکل مواجه هستند و این امر می‌تواند به کاهش ظرفیت نگهداری آب شرب و حفظ تنوع زیستی منطقه منجر شود.

۵. زاهدان: برخی مناطق زاهدان نیز با این مشکل  مواجه هستند که می‌تواند به خرابی زیرساخت‌ها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی منطقه‌ای منجر شود.

مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی دقیق می‌تواند به کاهش تأثیرات فرونشست کمک کند. همچنین، ایجاد ارتباط مستقیم با مراجع معتبر زمین‌شناسی و مهندسی ژئوتکنیک می‌تواند در شناسایی مناطق مستعد فرونشست و انجام اقدامات پیشگیرانه مؤثر باشد.

راه های کاهش فرونشست زمین

کاهش فرونشست زمین می‌تواند از طریق اقدامات پیشگیرانه و مدیریت مناسب منابع انجام شود. در زیر، به برخی از راه‌های کاهش فرونشست زمین اشاره می‌کنیم:

مدیریت آب‌ها: کاهش فرونشست زمین به طور مستقیم با مدیریت منابع آب مرتبط است. کنترل استخراج منابع آبی زیرزمینی، بهره‌برداری پایدار از منابع آبی و اجرای طرح‌های مدیریت منابع آب می‌تواند اثرات فرونشست را کاهش دهد.

استفاده از تکنولوژی‌های مهندسی ژئوتکنیک: استفاده از تکنیک‌های مهندسی ژئوتکنیک می‌تواند به کاهش فرونشست زمین کمک کند. مثلاً اجرای پایدارسازی زمین‌ها، استفاده از تراکم‌سنج‌ها برای کنترل و پایش فرونشست، اجرای تراکم‌نشان‌ها و سازه‌های ژئوتکنیکی می‌تواند موثر باشد.

کنترل استخراج منابع زیرزمینی: استخراج منابع نفت، گاز، آب‌های زیرزمینی و معادن ممکن است باعث کاهش فشار زیرزمینی شود و فرونشست رخ دهد. کنترل استخراج منابع زیرزمینی و تعادل میان استخراج و باززرعی می‌تواند به کاهش این اثرات کمک کند.

پایش و بررسی مداوم: پایش و بررسی مداوم فرونشست و نظارت بر تغییرات آن می‌تواند در شناسایی زودهنگام مشکلات و اتخاذ اقدامات پیشگیرانه مؤثر باشد.

مدیریت کاهش خطر: از آنجایی که فرونشست می‌تواند به آسیب‌های ساختمانی و زیرساختی منجر شود، اجرای مدیریت کاهش خطر می‌تواند به تعمیر و تقویت ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها بپردازد.

آموزش و اطلاع‌رسانی: آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم و مسئولین محلی در مورد اثرات فرونشست و راه‌های کاهش آن می‌تواند به افزایش آگاهی و همکاری عمومی در این زمینه کمک کند.

توجه به این موارد و اجرای طرح‌های مدیریت منابع و فناوری‌های مناسب می‌تواند به کاهش فرونشست و حفظ پایداری مناطق کمک کند. همچنین، تعامل و همکاری بین مراجع مسئول و متخصصان زمین‌شناسی و ژئوتکنیک اهمیت زیادی دارد تا به روش‌های بهینه‌تر برای مدیریت این مشکل پرداخته شود.

سمیه طالب

خبرهای مشابه

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید

متن خبر را در هفته نامه دیباگران به صورت چاپ شده مشاهده کنید.