دوشنبه, ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ / ۰۶:۱۷:۱۹
یکی از هنرهای سنتی و زیبایی ایرانی گره چینی می باشد. این هنر امروزه به عنوان هنری تزئینی و کاربردی مورد استفاده می باشد. این هنر بر پایه و اساس نقوش هندسی است و در نگاه اول اشکال هندسی و منظمی دیده می شود. که با ترتیب و نظم خاصی در کنار هم قرار می […]
یکی از هنرهای سنتی و زیبایی ایرانی گره چینی می باشد. این هنر امروزه به عنوان هنری تزئینی و کاربردی مورد استفاده می باشد. این هنر بر پایه و اساس نقوش هندسی است و در نگاه اول اشکال هندسی و منظمی دیده می شود. که با ترتیب و نظم خاصی در کنار هم قرار می گیرند که در همان نگاه اول هر بیننده ایی را جذب خود می کند.
می توان گفت گره چینی یکی از شاخه های هنر معماری و کاشی کاری سنتی است. معماری ایرانی بیانگر رمز و راز هستی است و با زبان هندسه به خوبی بیان می شود. طرح ها و نقش های هندسی با کاشی، آجر، چوب یا سایر مواد درست می شود. کنار هم قرار می گیرند و شکل زیبایی از گره چینی را ایجاد می کند.
در گذشته در طرح درها و پنجره های خانه ها، مساجد و … در نجف آباد با این هنر آراسته می شدند. امروزه این هنر رشد کرده و نه تنها در ایران بلکه در کشور های دیگر نمونه هایی از آن را می توان مشاهده کرد. و در اشیای تزئینی زیادی کاربرد پیدا کرده است
در واقع ترکیب و ساخت نقوش هندسی منظم است. که ویژگی بارز و مهم آن تکرار دوباره نقوش و ترکیب شدن آنها با هم است. گره چینی از جمله هنرهایی است که در معماری ایران فقط نقش تزئینی ندارد و در جایگاه خود کاربردهای گوناگونی را دارد.
گره چینی یکی از زیر شاخه های صنایع چوب است که در معماری ایران رواج دارد. این هنر در امکان متبرکه، امامزاده ها، حرم ها ، منازل، منبر ،مساجد، کاخ ها ، نرده ها و … دیده می شود.
گره چینی هنری است با قطعات برش خودره چوب در اشکال هندسی منظم مختلف، متعدد. که با وحدت خاص و هندسی به شکل هماهنگ در یک کادر مشخص به صورت تکراری در کنار هم قرار می گیرند. اما اصل و رکن لاینفک گره چینی هندسه نقوش و گره کشی ان است .
به طور کلی ترکیب هماهنگ مجموعه ایی از شکل های هندسی با نظم و ترتیب و شکل های هماهنگ و قرینه و آینه ایی. با نظم و قاعده ایی در یکطرح شبکه ایی مشخص در کنار هم چیده می شوند. و به صورت تکراری اضافه می شوند، که در نمای بزرگ تر، منظم ، هماهنگ و جذاب دیده می شود.
واحد کار در گره ، آلت نامیده می شود. به معنای ابزار، که واسطه ایی میان هنرمند و در اینجا چوب برای رسیدن به اثر هنری است.
در واقع خط مرزی بین لقاط است که در گره های گوناگون متفاوت است.
شکل های گره را لقط می گویند. از خط های مستقیم و بر اساس قاعده ایی منظم به شکل های هندسی است که در یک قاب یا زمینه محدود می شود. جنس لقا معمولا از جنس چوب، شیشه یا هر جنس دیگری می تواند باشد.
این هنر ظریف و زیبا از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است. بعضی محققان معتقدند این هنر از دوران خلفای عباسی آغاز شده. و در قرن ۶ تا ۸ هجری قمری در مصر و سوریه متداول بوده و سپس به ایران هم رسیده است. اما پیشنه اصلی این هنر در معماری ایرانی به دوره سلجوقی و صفوی می رسد. و خاستگاه ان در اصفهان بوده است.
از دوران صفوی به بعد ارسی رایج شد که شیشه های رنگی در چوب های مشبک رایج بودند. هنرهای چوبی پس از صفویه ، در دوران قاچار با افت فنی روبرو شد، اما هنر ارسی سازی به اوج خودش رسید.
در کل در ۱۰۰ سال اخیر چوب و فرآورده های آن به عنوان مصالحی موثر در ستون های چوبی، پوشش سقف های دو جداری خارجی و توفال سازی، ساختن در و پنجره های ارسی، قواره بری، مشبک بری ، گره سازی و … بسیار پرکاربرد دیده می شود.
عمارت چهل ستون، هشت بهشت ، خانه های تاریخی مانند خانه اعلم، شیخ الاسلام، سوکیاس( از عمارت های مهم و دیدنی جلفای اصفهان در منطقه ارمنی نشین اصفهان). و تعدادی از خانه های تاریخی کاشان مانند خانه طباطبایی ها ،خانه عباسیان، خانه بروجردی ها و خانه هایی در یزد و شهر های قدیمی و … نمونه های بازر و از بهترین های هنر گره چینی می باشد.
ابتدا طراحی و ترسیم گره بر اساس اندازه کار انجام می شود. روی قسمت های مورد نیاز گره رسم می شو. الگو یا قالب آماده می شود و چهارچوب یا کارگاه در اندازه مورد نظر ساخته می شود. گره ها در واقع اتصالات کوچکی از چوب هستند که به صورت زبانه هایی در یکدیگر قفل می شون. و نقش هایی زیبایی ایجاد می کنند، هر چقدر ظریف تر باشند علاوه بر زیبا تر شد ارزش هنری بیشتری خواهد داشت.
چوب ها به ضخامت بند گره بریده می شود. در عین حال قطعاتی که در کار تکرار می شوند(چوب های واگیره) با قالب های آماده تهیه می شود. به این ترتیب نق شها ایجاد می شوند. به اره پشت بند دار، زاویه های اتصالات روی چوب برش زده می شود. با ابزار رنده روی آلت ها ، دو سر هر یک از آلت ها، فاق و زبانه ، و هر اتصال دیگر را ابزار می زنند. در آخر گره ها چیده می شوند و اتصال های ساخته شده در گیر می شوند و در انتها شیشه های رنگی برش خورده کار می شوند.
این گره ها در طرح، زمینه ، نحوه قار رگرفتن کنار هم با هم متفاوت هستند و قواعد گوناگونی در زمینه های مختلف باعث شکل گیری گره ها می شود.
نکته ایی که در ساخت گره چینی است برای اتصال قطعات از هیچ میخ یا چسبی استفاده نمی شود. و فقط با زبانه و ضربه این قطعات سوهان کشیده شده را درون هم قرار می دهند.
همان ابزار کارگاه درودگری می باشد مانند
درخت چنار چوب مناسبی است و از درختان بومی ایران نیز می باشد. چوب نارنج، گردو، گلابی، عناب و درخت های جنگلی مانند آزاد و راش نیز چوب های مناسب برای گره چینی هستند.
متاسفانه امروزه با فراگیر شده در و پنجره های آهنی و آلومینیومی این هنر رو به فراموشی رفته است. در معماری امروزی نیز با کمی خلاقیت می توان از این هنر تزئینی استفاده کر. مانند پارتیشن ها جدا کننده ، یا حتی برای تزئین فضای خانه مانند قاب عکس، ظروف کریستال یا تقره و …
برای تزئئین چراغ ها و لوستر ها نیز می توان از این هنر استفاده کرد.
این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره شصت و هفتم چاپ شده است.
در مورد صنایع دستی بیشتر بدانید
در مورد صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید
از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.
