شنبه, ۲۴ آذر ۱۴۰۳ / ۰۳:۰۰:۴۰
در هیچ کشوری از دنیا نمی‌توان جامعه‌ایی را یافت که در آن آسیب های اجتماعی نباشد. در واقع وقتی جامعه وجود دارد آسیب نیز وجود خواهد داشت و آسیب تنها متخص به ایران نیست. در آسیب‌های اجتماعی عوامل مختلفی دخیل است، که رهبران جوامع سعی می‌کنند با اصلاحات از شدت و زیاد شدن این آسیب‌های […]
در هیچ کشوری از دنیا نمی‌توان جامعه‌ایی را یافت که در آن آسیب های اجتماعی نباشد. در واقع وقتی جامعه وجود دارد آسیب نیز وجود خواهد داشت و آسیب تنها متخص به ایران نیست. در آسیب‌های اجتماعی عوامل مختلفی دخیل است، که رهبران جوامع سعی می‌کنند با اصلاحات از شدت و زیاد شدن این آسیب‌های اجتماعی بکاهند. آسیب‌های اجتماعی ماهیت و هویت یک جامعه را مورد هدف قرار دهد و اگر درمان نشود هسته جامعه از بین خواهد رفت. به همین دلیل برطرف کردن آسیب‌های اجتماعی باید در الویت اصلی دولت‌ها قرار گیرد تا به مرور هویت اجتماعی جامعه از بین نرود.
در بین عوامل متعدد دخیل در آسیب‌های اجتماعی دو عامل فقر و بیکاری مادر تمام آسیب های اجتماعی به شمار می‌آید. که این دو عامل خود با یکدیگر رابطه نزدیکی دارند. فقر با بسیاری از مسائل مانند افزایش مرگ و میر، ضعف تندرستی، عدم تمایل به ازدواج و فرزندآوری، طلاق، شکست تحصیلی، بیماری‌های روحی و روانی، جرم و فساد، مصرف دارو، اعتیاد، بیکاری، فقر فرهنگی، دزدی، تکدی‌گری، تن‌فروشی، جرایم خشن مانند قتل، مساله‌های جدیدی مانند شوگرددی، حاشیه‌نشینی و … در ارتباط مستقیم است.
فقر خود به طور ذاتی یک مشکل و آسیب است اما خود به طور ذاتی یک آسیب اجتماعی محسوب نمی‌شود. مشکلات اقتصادی و عدم تامین نیازهای جسمی و روانی زمینه را برای بروز مشکلات اجتماعی فراهم می‌کند، البته این به معنای این نیست که لزوما تمام افرادی که زیر خط فقر هستند افرادی نابسامان و مشکل‌ساز برای اجتماع هستند. هرچقدر دهک‌های اجتماع از هم دور باشند و شکاف طبقاتی افزایش یابد، و یک جامعه بیشتر دچار آسیب خواهد شد.
از طرفی وقتی افراد در تنگناهای اقتصادی قرار گیرند با کوچکترین مساله‌ایی بدترین بازتاب اجتماعی را از خود نشان می‌دهند. بنابراین می‌توان گفت هر چقدر میزان فقر و بیکاری افزایش یابد آمار آسیب‌های اجتماعی نیز افزایش خواهد داشت.
بیکاری عامل اصلی نابودی نظم وجودی و اجتماعی است و همبستگی، همدلی و همدردی را در یک جامعه از بین می‌برد. بیکاری یکی از ریشه‌های اصلی بزهکاری افراد در جامعه شناخته می‌شود. از طرفی امروزه بسیاری از والدین مجبور به کار در ساعت‌های طولانی هستند تا بتوانند معیشت خانواده خود را تامین کنند، شاغل بودن پدر و مادر هر دو باعث شکاف بین نسلی شده است و بسیاری از هنجارها که باید توسط والدین به فرزند آموزش داده شود صورت نخواهد گرفت، و این باعث کم رنگ شدن نقش والدین شده است.
کم رنگ شدن اعتقادات دینی در بین افراد جامعه در افزایش آسیب‌های اجتماعی تاثیر گذاشته است. هرگاه افراد بنا بر هر دلیلی اعتقادات دینی خود را از دست بدهند به راحتی به ناهنجاری‌های اجتماعی گرایش پیدا می‌کنند. وقتی افراد توانایی تامین معاش خود را نداشته باشند به طور طبیعی روحیه خود را برای پذیرش اصول دین از دست می‌دهند و اخلاق نیز به تبع آن از دست خواهد رفت. تمام این موارد ذکر شده در رابطه مستقیم و یا غیرمستقیم با فقر هستند.
وقتی فقر به طور گسترده‌ایی در یک جامعه رشد پیدا کند باید منتظر بروز انحرافات اجتماعی گسترده نیز بود زیرا بستری مناسب برای وقوع جرم و جنایت فراهم شده است. هیچ فردی به خودی خود به سراغ اعتیاد، تکدی‌گری و … که در بالا به آن‌ها اشاره شد نمی‌رود بلکه این آسیب‌ها به دلیل عدم تمکن مالی و مشکلات اقتصادی ایجاد شده است. در واقع بین وضعیت اقتصادی افراد و آسیب‌های اجتماعی رابطه مستقیمی وجود دارد.
کودکان بیشتر از دیگر افراد در جامعه تحت تاثیر فقر قرار می‌گیرند و کمترین توانایی و انتخاب را برای تغییر شرایط پیش آمده دارند. کودکان در خانواده‌های فقیر اجبارا وارد کار کوکان می‌شود و هیچ حق انتخابی در این مورد ندارند. نداشتن تحصیلات مناسب، تغذیه بد و سوتغذیه، خشونت در خانه و بیرون از آن، کودکان کار، انواع و اقسام بیماری‌های جسمی و روانی تنها بخشی از تاثیرات فقر بر روی کودکان است، که معمولا به بعد روانی آن توجهی نمی‌شود.
والدین، مسکن، آب و غذای سالم، بهداشت نقش مهمی در تاثیرپذیری از فقر دارند. کودکان فقیر معمولا در کودکی مورد سواستفاده قرار می‌گیرند و این باعث می‌شود رویکرد ضعیف‌تری از خود در مقابل مشکلات از خود نشان دهند. تبعیض و محرومیت معمولا آن ها را سمت خشونت سوق می‌دهد، از طرفی آن‌ها از خشونت برای محافظت روانی خود در مقابل محیط خشن اطرافشان استفاده می‌کنند و باعث می‌شود رفتارهای ضداجتماعی در این کودکان بیشتر دیده شود.
این رفتارها در طول رشد به شکل عمیقی در شخصیت‌شان تاثیر گذاشته و قابل بهبودی نیست.
بزرگ شدن در فقر کودکان رادر معرض استرس قرار می‌دهد و مشکلات روانی را در زندگی آینده آنان رقم می‌زند. البته این موارد ذکر شده در مورد تمامی کودکان که در فقر بزرگ می‌شود جامع نیست بلکه خطر را افزایش می‌دهد. اثرات روانی منفی ناشی از رشد در فقر شاید ریشه در استرس داشته باشد.
خانواده‌های با درآمد کم نیز با این معضل روبرو هستند، زیرا خانواده با تراکم زیادی از استرس درگیر است که آن را به کودک منتقل می‌کنند.
فقر واقعیتی است که زن و مرد ندارد اما در زنان ابعاد و عمق بیشتری دارد و نقطه آغاز آسیب‌های اجتماعی بسیاری است که سلامت جامعه را خطر می‌اندازد. نرخ زنان سرپرست خانواده در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است و همچنین تعداد این زنان بیکار، بی‌خانمان، کارتن‌خواب و حاشیه نشین نیز رو به افزایش گذاشته است.
زنانی که به هر دلیلی از جمله طلاق، اعتیاد، زندانی شدن یا فوت همسر و … اکنون خود عهده‌دار سرپرسی خانواده شده‌اند، تامین نیازهای خانواده و فزندان به عهده آنهاست و خود قربانی معضلات و مشکلات اجتماعی هستند که بدون شغل و درآمد خاصی مسئولیت یک خانواده را بر عهده دارند. اینان به ناچار وارد بازار کار غیررسمی و ناامن می‌شوند که مقدمه‌ایی برای ورود به چرخه آسیب‌های اجتماعی است.
بدون شک فقر و نابرابری اقتصادی از مهم‌ترین معضلات جوامع بشری است که پیامدهای اجتماعی زیادی را به دنبال دارد و بستر بسیاری از انحرافات در جامعه است. ارتباط بین فقر و انحرافات موضوع تازه‌ایی نیست و در حوزه‌های مختلف اقتصادی، روان‌شناسی و علوم اجتماعی مورد پژوهش قرار گرفته است و راه‌حل‌هایی برای آن نیز ارائه شده است.
عدم بضاعت مالی و ناتوانی خانواده در پاسخگویی به نیازهای طبیعی و ضروروی افراد خانواده مانند تامین پوشاک مناسب، امکان تحصیل و … زمینه بروز سرخوردگی ، ناراحتی‌های روحی، افسردگی، انزواطلبی و … را در فرزندان ایجاد می‌کند و این موجب می‌شود افراد برای حل مشکل خود دست به ارتکاب اعمال نادرست بزنند.
فشار اقتصادی احتمال دو شغله بودن نان‌آور خانواده را افزایش می‌دهد و افراد به شغل‌های کاذب یا غیرمجاز رو می‌آورند. در نهایت باید گفت هر چقدر آمار فقر و بیکاری افزایش یابد آسیب‌های اجتماعی بیشتری هم خواهیم داشت. در شرایط فعلی کنونی وظیف دولتمردان است قبل از اینکه فقر به حدی افزایش یابد که دیگر کاری نتوان کرد چاره‌ایی بیندیشند تا جامعه از انحطاط و بی‌هویتی که ممکن است دچار آن شود نجات یابد.
سمیه طالب
از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید
متن خبر را در هفته نامه دیباگران به صورت چاپ شده مشاهده کنید.
