قفل سازی نجف آباد

بزرگنمایی تصویر

قفل سازی نجف آباد : یکی از هنرهایی که در نجف آباد قدمت بالایی دارد هنر قفل سازی می باشد. قفل ها به صورت و اشکال متفاوتی از جمله اشکال انسانی، حیوانی و … ساخته می شوند. در گذشته قفل علاوه بر جنبه امنیتی جنبه تزئینی و آئینی هم داشته است.

یکی از دلایل ماندگاری این هنر تا امروز تلفیق هنر و صنعت می باشد. هنرمندان ایرانی با صبر و هنر خود و همچنین ذهنی خلاق روی مواد سختی مانند فلز و سنگ هنرهای زیبایی را خلق می کنند. و به اجسام روح می بخشند و همین پیوند هنر و صنعت آثار زیبا و بدیعی را خلق می کند.

قفل سازی

هنرمندان قفل ساز با طرح هایی از پرندگان و نقوش اساطیری دست به ساخت قفل می زدند. طبق شواهد به دست آمده این هنر حداقل از قرن ششم میلادی به بعد در ایران رواج داشته است. این هنر زیر مجموعه هنر فلز کاری است و علاوه بر کاربردی بودن و ویژگی امنیت و محافظت ، قفل های سمبولیک هم یافته شده است. مانند بستن دخیل به نخل ها، علم ها و .. برای برآورده شدن حاجات، در واقع در هنرهای ایرانی باورهای مردم با هنر پیوند خورده است.

قفل برای ایرانیان بیش از ابزار بوده است. نوشتن آیات قران ، اشعار، علایم و حروف و نشانه های طلسم گونه، قفل هایی با اشکال حیوانات، و یا حتی بستن قفل در محل های منفاوت مانند امام زاده ها، مساجد و یا حتی به عنوان نذورات، همه نشان از اهمیت فراکاربردی قفل دارد.

امروزه چالشتر از توابع شهرکرد رونق بسیاری در قفل سازی دارد. شهرهایی مثل تبریز، اردیبل، قزوین، تهران، اصفهان، شیراز و نجف آباد نیز در گذشته از مراکز عمده تولید قفل در ایران محسوب می شدند.

تاریخچه قفل سازی

پرویز تناولی در در کتاب قفل های ایران نوشته قفل ها به دو دسته تصویری و هندسی تقسیم می شوند. و زیبایی آن ها چنان بوده است که زیباترین قفل ها برای ضریح ساخته می شد. قفل سازی با قفل های ملهم از اشکال حیوانی از دوره ساسانیان در ایران رواج داشته. و به قرن چهارم تا نهم هجری بر می گردد ، اما با این حال جنبه آیئینی نداشته اند. و بعد از اسلام این جنبه به خصوص در دوره صفویه به اوج خود رسید. در دوره صفوی این هنر توسط صنیع الصنایع به جهان معرفی شد.

مراحل قفل سازی

همان ابزار فلز کاری می باشد و از آهن و آلیاز های آن و حتی فولاد در قفل سازی استفاده می شود. ورق مفتول آهنی با فولادی در ضخامت های مختاف آماده می شود. متناسب با طرح محفظه و اجزای داخلی قفل مواد اولیه برش زده می شود. قوطی یا محفظه قفل پس از خم کاری ورقه برش می خورد و لحیم و درز گیری می شو. قطعات داخلی قفل سوهان کاری می شود. و متناسب با نوع قفل بدنه اصلی را سوراخکاری و قطعات مختلف شامل دسته فنر و تیغه را به هم پرچ می کنند. در انتها آن را اسیدکاری می کنند و پرداخت نهایی روی آن انجام می شود.

انواع قفل

• قفل رمزی
  بدون کلید باز و بسته می شوند و ترکیب چند حلقه عریض متحرک هستند. که در هر حلقه یک یا چند حرف نوشته شده که در هنگامباز شدن کنار یکدیگر قرارمی گیرند.
• قفل کلیدی
  با کمک کلید باز و بسته می شوند،در انواعی مانند قفل فنر خاردار،قفل فنر خمیده ، قفل فنر پیچ دار دیده می شود
• قفل طلسمی
  شبیه به گردنبند و یا آویز هستند و به صورت گردنبند های طلسمی ساخته می شد. و برای ایمنی و دور شدن از چشم بد خواهان کاربرد داشت، معروفترین آن نظر قرباین بود. و بر اساس رسوم مادران این قفل را به قنداق یا کلاه نوزدان یا بر گردن و لباس کودکان می آویختند. و اعتقاد داشتند کودک خود را از چشم بد  دور می کردند،همچنین کودک را از شر بلایای شیاطین، اجنه، حسودان و بخیلان ایمن می کردند. الیته از این قفل برای بستن زبان بدگویان،یاوه گویان ، بدخواهان ، بستن مردان در فاصله بین عقد تا عروسی، حفظ جنین در شکم زنان و … به کار می رفت. قفل را نزد دعانویس یا طلسم گردان می بردند، وی وردهای لازم را می نوشت و آن را قفل می کرد. این قفل شکل ساده ایی داشت ، سوراخی در بدنه قفل بود و یک فنر ساده در آن کار می شد. که با یک ضربه کوچک یا سنجاق باز می شده، و با نیت قفل می شده است.

قفل سازی در چالشتر

قدمت هنر قفل ساز یدر چالشتر به ۱۲۰ تا ۱۵۰ سال پیش برمی گرددو رونق بسیاری داشته است. چالتشر یکی از قدیمی ترین نقاط استان چهارمحال و بختیاری و یکی از نواحی شهرکرد می باشد. هنرمندان این شهر از دوره صفویه به صنعت قفل سازی مشغول بوده اند و شهرتی جهانی دارند.

قفل طلای درب کعبه اثر ساتاد عبدالله ریاحی چالشتری که حدود یک قرن پیش فوت شده، از نمونه قفل هیا این منطقه است،
برای ساخت این قفل ۵ هزار و ۵۰۰ گرمی از از فولاد، طلا، نقره استفاده شده.

از دیگر اساتید احمد نیکزاد چالشتری  که در سال ۱۳۶۷ فوت شده با آثار شاخص قفل طلای موجود در موزه امام رضا یا یک کیلو و ۲۸۰ گرم طلا می باشد. همچنین کم وزن ترین قفل جهان با یک و نیم گرم وزن از آثار ایشان است. و در موزه لور پاریش نگهداری می شود. آثار دیگری از وی در موزه های لندن ، هامبورگ و شیکاکو نگهداری می شود.
اکنون پسر وی یدالله حرفه پدر را ادامه می دهد .

استاد یدالله نیکزاد چالشتری نیز دو قفل ظریف که هر کدام با  ۳۰ قطعه و تنها ۴ گرم وزن ساخته است. و قفل ۵  کیلو گرمی وی نشان از مهارت بالای وی دارد.

اساتید سر شناس قفل سازی چالشتر

• عبدالله ریاحی چالشتری
• احمد نیکزاد چالشتری
• نقوی
• نوربخش
• محمدتقی رنجبر
• خواجه علی چالشتری

جنس قفل 

• آهن
• مس
• برنج
• طلا
• نقره
• فولاد
• آلیاژ هایی از فولاد

قفل ها امروزه به عنوان یکی از تزئینات در دکورهای گوناگون به کار می رود. قفل هایی آمیخته با هنرهای قلمزنی، طلاکوبی، نقره کوبی ، منبت کاری روی فلزات و … این نمونه قفل ها کمتر جنبه امنیت و حفاظت دارند.  زیرا قفل های صنعتی در بازار با نوع های مختلف این امر را انجام می دهد.

قفل سازی نجف آباد

این هنر که در دوران گذشته رونق بسیاری داشته است . و قفل های این منطقه به لحاظ مهارت، ظرافت و امنیت، به نقاط دیگر نیز صادر می شد. اما همانطور که گفته شد با ورود قفل های صنعتی به مرور از استقبال از این قفل ها کاسته و این هنر در این شهرستان رو به منسوخ شدن رفت. و دیگر کمتر هنرمندی در این شهرستان به ساخت قفل مشغول است.

این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره شصت و نهم چاپ رسیده است.

در مورد دیگر صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.