قلم زنی روی مس. قلم زنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران می باشد. و در گروه فلز کاری قرار می گیرد. قلمزنی به روش سرد را دواتگری می گویند. که قبلا راجع به آن صحبت کرده ایم. قلمزنی در منطقه اصفهان و نجف آباد بر روی مس انجام می شود. و هنرمندان به […]
قلم زنی روی مس. قلم زنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران می باشد. و در گروه فلز کاری قرار می گیرد. قلمزنی به روش سرد را دواتگری می گویند. که قبلا راجع به آن صحبت کرده ایم.
قلمزنی در منطقه اصفهان و نجف آباد بر روی مس انجام می شود. و هنرمندان به نامی در نجف آباد هستند از جمله استاد رجبعلی راعی، منتظری، و جوانان تازه کاری مانند سعید کوهستانی و مهندس رضا عابدی امروزه داخل ظرف را از محلول قیر و گچ پر می کنند. تا موقع قلمزنی سر و صدای کمتری ایجاد شود و همچنین از سوراخ شدن ظرف در حین کار نیز جلوگیری شود. سه سبک اصلی در قلمزنی وجود دارد سبک اصفهان، شیراز و تبریز
هنرمند کنده چوبی که بر روی میز چوبی قرار گرفته، را تنظیم می کند. و لوح را آماده کردهف قلم را در یک دست و چکش را در دست دیگر خود می گیرد و کار را آغاز می کند.
روش قلم در دست گرفتن بسیار مهم است. قلم بین دو انگشت شصت و سبابه قرار می گیرد.و برای بدست آوردن این مهارت تمرین زیادی لازم است. با چکش به انتهای قلم ضربه می زنند تا شیارها و نقش ها با شدت ضربه روی ظرف ایجاد شود.
بعد از اینکه طرح ایجاد شد قیر را جدا می کنند و روی شیارهای گرده ذغال ریخته و روی ظرف را روغن جلای سیاه می ریزند. و به این صورت نقش های قلم زده شده به شکل خط های مشخص و تیره دیده می شوند.
ابتدا بوم فلزی تخت را سرد کرده و قیر را می شکنند. در بوم های مدور قیر را حرارت داده و جدا می کنند. ابتدا ظرف پر از قیر را وارونه روی تکیه گاه چوبی یا فلزی قرار می دهند. و ظرف را حرارت می دهند قیر ذوب شده و خارج می شود. البته ابتدا دهنه ظرف سپس قسمت میانی و در آخر ته ظرف را حرارت می دهد .
در روش شکست قیر ابتدا ظرف را داخل آب سرد فرو کرده. و به آرامی با ضربات چکش قیر را شکسته و از ظرف جدا می کنند. در نهایت با حرارت دادن و پاک کردن با نفت و پارچه یا برس سیمی ظرف را کاملا از قیر تمیز کرده و در نهایت پرداخت می کنند.
با استفاده از اسید سولفوریک یا تیزاب سلطانی که با آب رقیق شده آن را می شویند. و با برس سیمی سطح را صیقلی کرده و در نهایت آن را شسته و با خاک اره خشک می کنند.
پیشنیه قلمزنی به زمان سیت ها یا سکاها با نژاد آریایی نسبت داده می شود. کاربرد فلز مس در ایران به چند هزار سال قبل از میلاد می رسد. و صنعت فلز کاری در نقاط ایران در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد شکوفایی داشته است. از جمله جام طلای حسنلو که در ۱۳۳۶ کشف شده و دارای نقوش برجسته می باشد.. در هزاره اول پیش از میلاد قلمزنی و فلز کاری در ایران اعتبار و رونق ویزده ایی داشته و آثار باارزشی از آن دوران بر جای مانده است از جمله جام های طلای مارلیک
در نهایت هنر قلم زنی روی مس ممکن است هنر برخاسته از نجف آباد نباشد. اما هنرمندان نجف آبادی به خوبی توانسته به صورت برجسته در این رشته هنرنمایی کنند. و آثار قابل توجه و بی نظیری را ارائه دهند.
این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره نود و سوم به چاپ رسیده است.
در مورد دیگر صنایع دستی نجفآباد بیشتر بدانید
از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.