قلم زنی روی مس

بزرگنمایی تصویر

قلم زنی روی مس. قلم زنی یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران می باشد. و در گروه فلز کاری قرار می گیرد. قلمزنی به روش سرد را دواتگری می گویند. که قبلا راجع به آن صحبت کرده ایم.

قلمزنی در منطقه اصفهان و نجف آباد بر روی مس انجام می شود. و هنرمندان به نامی در نجف آباد هستند از جمله استاد رجبعلی راعی، منتظری، و جوانان تازه کاری مانند سعید کوهستانی و مهندس رضا عابدی امروزه داخل ظرف را از محلول قیر و گچ پر می کنند. تا موقع قلمزنی سر و صدای کمتری ایجاد شود و همچنین از سوراخ شدن ظرف در حین کار نیز جلوگیری شود. سه سبک اصلی در قلمزنی وجود دارد سبک اصفهان، شیراز و تبریز

روش قلم زنی روی مس

قیرریزی :

• قبل از کار با قلم و چکش و انتقال طرح ابتدا فلز را قیرریزی کرده و به دو روش این کار انجام می شود.
• قیرریزی بوم های تخت و مسطح: که در این شیوه سطح ابتدا پاک و تمیز کرده طوری که چربی و رطوبت روی آن نباشد.
  و سپس به وسیله مقوا، آجر، چوب، سنگ سطحی را قرار است قیرریزی کنند، مسدود می کنند تا قیر روی زمین ریخته نشود.
  سطح را خیس می کنند تا قیر به آن نچسبد.
  و سپس به آرامی قیر ذوب شده را روی فلز می ریزند تا به قطر و ضخامت مطلوب برسد.
  و بعد با خشک شدن و سفت شدن قیر دیواره را بر می دارند و کار روی لوح را شروع می کنند.
• قیرریزی ظروف مدور و توخالی: ابتدا ظرف را پاک کرده و سپس ظرف را پاک کرده.
  و حرارت داده و قیر مذاب را درون ظرف ریخته تا کاملا پر شود.
  و ظرف بون حباب یا هوا داخل قیر کاملا پر می شود.

انتقال طرح:

• طرح را بر روی ظرف چسبانده و به روش های زیر طرح را روی ظرف منتقل می کنند.
• روش گرده کردن: طرح را روی قطعه فلزی از برنج قرار داده و با چکش و قلم سنبه ان را مشبک می کنند. و خطوط طرح را با نوک قلم، روی برنج سوراخ کرده تا موقع گرده کردن خطوط طرح به آسانی روی ان منتقل شود. و سپس این کاغذ سنبه شده را روی بوم چسبانده و تکه پارچه ایی که در آن گرده ذغال قرار دارد. روی کاغذ سنبه شده می کشند که از سوراخ های کاغذ، پودر ذغال روی بوم منتقل می شود. و در نهایت با مداد خطوط طرح را مشخص می کنند و کار شروع می شود.
• اجرای مستقیم طرح روی بوم: با مداد یا ابزار تیز مانند قلم نیم بر و یا قلم سنبه طرح به طور مستقیم روی فلز منتقل می شود.
• استفاده از کاغذ کپی: ابتدا بوم را از چربی و گرد و خاک تمیز کرده. سپس کاغذ کپی را روی سطح چسبانده و اطل طرح را روی کاغذ کپی قرار داده. و با مداد طرح را روی بوم منتقل می کنند و خطوطی را احتمالا آشکار نشدند با مداد تکمیل می کنند.
• چسابدن اصل طرح روی بوم فلزی: طرح روی شی فلزی چسبانده و با استفاده از قلم سنبه خطوط طرح را روی فلز اجرا می کنند. سپس کاغذ را بر می دارند و با قلم و چکش طرح را روی شی اجرا می کنند.

شیوه کار و قلم در دست گرفتن :

هنرمند کنده چوبی که بر روی میز چوبی قرار گرفته، را تنظیم می کند. و لوح را آماده کردهف قلم را در یک دست و چکش را در دست دیگر خود می گیرد و کار را آغاز می کند.

روش قلم در دست گرفتن بسیار مهم است. قلم بین دو انگشت شصت و سبابه قرار می گیرد.و برای بدست آوردن این مهارت تمرین زیادی لازم است. با چکش به انتهای قلم ضربه می زنند تا شیارها و نقش ها با شدت ضربه روی ظرف ایجاد شود.

بعد از اینکه طرح ایجاد شد قیر را جدا می کنند و روی شیارهای گرده ذغال ریخته و روی ظرف را روغن جلای سیاه می ریزند. و به این صورت نقش های قلم زده شده به شکل خط های مشخص و تیره دیده می شوند.

جدا کردن قیر یا قیر برداری:

ابتدا بوم فلزی تخت را سرد کرده و قیر را می شکنند. در بوم های مدور قیر را حرارت داده و جدا می کنند. ابتدا ظرف پر از قیر را وارونه روی تکیه گاه چوبی یا فلزی قرار می دهند. و ظرف را حرارت می دهند قیر ذوب شده و خارج می شود. البته ابتدا دهنه ظرف سپس قسمت میانی و در آخر ته ظرف را حرارت می دهد .

در  روش شکست قیر ابتدا ظرف را داخل آب سرد فرو کرده. و به آرامی با ضربات چکش قیر را شکسته و از ظرف جدا می کنند. در نهایت با حرارت دادن و پاک کردن با نفت و پارچه یا برس سیمی ظرف را کاملا از قیر تمیز کرده و در نهایت پرداخت می کنند.

پرداخت کردن :

با استفاده از اسید سولفوریک یا تیزاب سلطانی که با آب رقیق شده آن را می شویند. و با برس سیمی سطح را صیقلی کرده و در نهایت آن را شسته و با خاک اره خشک می کنند.

پیشینه قلم زنی روی مس در ایران

پیشنیه قلمزنی به زمان سیت ها  یا سکاها با نژاد آریایی نسبت داده می شود. کاربرد فلز مس در ایران به چند هزار سال قبل از میلاد می رسد. و صنعت فلز کاری در نقاط ایران در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد شکوفایی داشته است. از جمله جام طلای حسنلو که در ۱۳۳۶ کشف شده و دارای نقوش برجسته می باشد.. در هزاره اول پیش از میلاد قلمزنی و فلز کاری در ایران اعتبار و رونق ویزده ایی داشته و آثار باارزشی از آن دوران بر جای مانده است از جمله جام های طلای مارلیک

استادان قلم زنی روی مس

• بهرام الیاسی
• ابراهیم لاتخافی
• محمدمهدی باباخانی
• علی اصغر زرمهر شیرازی
• حسین علاقمندان
• استاد محمود شیرازی
• محمداسمعیل زرمهر
• غلامحسین بیگ
• سید محمد شیرازی
• محمدجعفر سیرازی
• ابراهیم دایی زاده
• نصرالله مهذب
• سید محمد دادرس
• اکبر آقا باباخان
• اکبر بزرگیان زاده
• محمود دهنوی زاده
• عبدالرسول نم نباتی
• مهدی ذوفن

سبک های هنر قلم زنی روی مس

• ریزه کاری
• برجسته کاری
• تکنیک عکسی
• تکنیک منبت
• تکنیک مشبک

در نهایت هنر قلم زنی روی مس ممکن است هنر برخاسته از نجف آباد نباشد. اما هنرمندان نجف آبادی به خوبی توانسته به صورت برجسته در این رشته هنرنمایی کنند. و آثار قابل توجه و بی نظیری را ارائه دهند.

این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره نود و سوم  به چاپ رسیده است.

در مورد دیگر صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.