مسگر ورقه ساز

بزرگنمایی تصویر

مسگر ورقه سازی ، صنعتگرانی بودند که از شمش های مس و یا ضایعات مس ورقه های مسی تولید می کردند. و برای مسگران آن را آماده می کردند.

پس از ورود اسلام به ایران شاهد رونق و اوج گیری دوباره هنر و خلق آثار بدیع در ایران هستیم. و هانس ای ولف معتقد است که اسلام موجب نیروی الهام بخش جدیدی در ایران شده بود.
هنرمندان ایرانی با ذوق و قریحه ی ناب خود با تلفیق هنر اسلامی-ایرانی با هنرهای دیگر همچون عناصر بیزانسی،آثاری به یادگار گذاشته اند که موجب گسترش هنر ایرانی – اسلامی در سراسر قلمرو اسلام گردید. و از یک طرف از خاورمیانه تا اسپانیا و از سوی دیگر در آسیا تا مرزهای چین و هند کشیده شد. و برخی از این آثار تا امروز نیز به یادگار مانده اند و در موزه ها و مجموعه های هنری چشم نوازی می کنند.

هنرمندان ایرانی نه تنها در هنرهای نشات گرفته در این سرزمین تبحر و تخصص داشتند.

بلکه در هنرهای کشورهای دیگر که وارد این سرزمین شده بودند. نیز، متخصص و صاحب ذوق و قریحه بودند و آن هنرها را با سبک ها و روش های هنر اسلامی-ایرانی تلفیق کرده. و آثار بدیعی خلق می نمودند. با توجه به این که در گذشته حامیان اصلی هنر و صنایع، حاکمان و سلاطین بودند. در نتیجه با گردش قدرت های سیاسی مراکز صنعت و هنر نیز از شهری به شهری دیگر منتقل می شد.

به طور مثال از ری و نیشابور به مراغه، تبریز و سلطانیه، از آن جا به سمرقند و ری، سپس به قزوین، اصفهان و شیراز و بالاخره به تهران برمی گردد.
پس با این وجود می توان گفت که هنر در اکثر نقاط ایران رواج داشته. و کمتر شهری را می توان یافت که از هنرهای سنتی و صنایع دستی بی بهره باشد. و همچنین با انتقال مراکز هنر و صنعت در سراسر ایران شاهد گسترش تمدن در اقصی نقاط کشور نیز هستیم.

مسگری که یکی از قدیمی ترین، پرکاربردترین و بهترین صنایع دستی کهن ایران است از گذشته تا به امروز رواج داشته است.

گردشگران خارجی و اغلب کسانی که از بازارهای ایران دیدن می کنند. با دیدن مغازه ها و کارگاه های مسگری اندکی درنگ کرده
و به تماشای کار این اساتید و هنرمندان می نشینند.  با توجه به اهمیت مس و ظروف مسی در زندگی مردم به خصوص در گذشته،
هنر مسگری و ورقه سازی مسگر اهمیت خاصی در بین مردم داشته است. و هنرمندان بسیاری به این دو هنر مشغول بودند و می توان گفت که این دو هنر به هم وابسته هستند.

در ابتدا لازم است که قبل از مسگری، به معرفی مسگر ورقه ساز بپردازیم. کسی که فلز را مطابق شکلی که مورد احتیاج مسگر است تهیه و در اختیار او قرار می دهد.

پیش از تاسیس و راه اندازی کارخانه نورد مس، که ورقه های مس را تهیه می کند.

در مراکز بزرگ مسگری نظیر کاشان، اصفهان، شیراز، کرمان و دیگر شهرها، گروهی کارشناس در ساختن ورقه های مسی بودند. که آن ها را ((گدازنده مسگر)) می نامیدند، ولی در شهرها و روستاهای کوچک کار مس گدازی را خود مسگر انجام می داد.
مسگر ورقه ساز شمش های حاضر شده مس را از مراکز فلزکاری انارک خریداری می کرد. و یا اینکه خود ظروف مسی مستعمل و کهنه را آب می کرد. و واژه گدازنده به چنین کسی اطلاق می شود.

برای این منظور وی از کوره یا بوته ای که شبیه بوته ریخته گری است استفاده می کرد. و بوته ها را با انبر کج مخصوص از کوره خارج و فلز گداخته را در قالب های شمش (ریجه) می ریخت. و کار اصلی وی که کوبیدن شمش و تبدیل آن به ورقه بود شروع می شد.

سپس در مرحله  چکش کاری، با کمک شاگرد خود در ابتدا فلز را با (چکش کف) تخت می کردند.

یا به اصلاح خودشان (وامی چیدند) و بعد با (چکش چهارسو) آن را صاف می کردند. در این موقع فلز دیگر چکش خور نیست و باید تاب دیده یا (دست افشار) شود. و این فرآیند به اندازه ایی  ادامه می یافت تا این که اندازه صحیح و ضخامت مورد نظر بدست می آمد.
و هدف نهایی مسگر ورقه ساز این بود که تا آن جا که ممکن است. فلز را مطابق شکلی که مورد احتیاج مسگر است تهیه کند.
سپس این فلز آماده شده در اختیار مسگر قرار می گرفت تا وی کار اصلی را شروع کند.

هانس ای ولف نویسنده کتاب (صنایع دستی کهن ایران)،

نقل کرده است که در بازدیدی در سال ۱۹۶۳ میلادی از ایران داشته است متوجه شده. که این پیشه ی کهن ایرانی، دوباره احیا شده و به شکل نوینی تبدیل به کارهای ذوب کاری و کارخانه نورد گردیده است. و وی چنین مغازه ای را در بازار مسگران شیراز مشاهده نموده است.

یکی از علت های مهم معرفی این هنر، زنده نبودن، فراموش شدن و از خاطرها رفتن این هنر در این دوران است. و اگرچه هنرمند مسگر به هنرآفرینی مشغول است.  اما از ورقه سازی مسگر با توجه به این که امروزه آماده شدن مس در کارخانجات و توسط دستگاه ها انجام می گردد. این روزها خبری نیست و به فراموشی سپرده شده است.

این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره هشتاد و نهم به چاپ رسیده است.

در مورد دیگر صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.