کلاه مالی

بزرگنمایی تصویر

کلاه مالی هنری است که سالیان زیادی است که در شهرستان نجف آباد رونق داشته است. و تا چند سال پیش نمدمال ها و کلاه مال ها در بازار شهر انواع کلاه نمدی، پالتو نمدی و … تولید می کردند. که بیشتر مورد استفاده عشایر و اقوام لر و روستاییان و شهرهای اطراف قرار می گرفت.

ماده اولیه نمد مالی معمولا پشم گوسفند و یا کرک می باشد. البته به علت بالای قیمت کرک کلاه کرکی گران قیمت خواهد بود و مقرون به صرفه نیست. برای هر کلاه به طور تقریبی ۱۵ الی ۲۰ مثقال پشم یا کرک استفاده می شود.

مراحل کلاه مالی

ابتدا پشم یا کرک را با کمان حلاجی زده تا الیاف از یکدیگر باز شوند و به هم چسبیده نباشد. سپس پشم حلاجی شده را با آب صابون روی یک سطحی تابه ایی شکل که زیر آن گرم است. به صورت لایه های جداگانه در کنار هم قرار داده شده ورز یا مشت و مال می دهند. تا پشم یا کرک به خوبی در هم فشرده شود و بعداز آن مرحله قالب گیری آغاز می شود.

در لهجه نجف آبادی به این مرحله قالب گیری انگاره گفته می شود.

برای قالب گیری اجاقی را گرم می کنند و بعد از آنکه پشم ورز داده شده سفت شد. یا به اصطلاح نجف آبادی ها هم گرفتن، پشم را مانند شغل نمد مالی شروع به مالیدن می کنند. وقتی کلاه شکل گرفت ان را قالب می گیرند. برای قالب گیری ۵ قالب مختلف وجود دارد. که بر اساس اندازه و نیاز مود نظر قالب زده می شود و کلاه قالب گیری می شود.
قالب ها از تنه درخت ودر سایز های مختلف ساخته می شود. که پس از شکل گیری و پرداخت کلاه از قالب جدا شده و و درآفتاب خشک می شود.

بعد از قالب گیری نوبت رنگ آمیزی آن است. رنگ هایی که در شغل کلاه مالی یا به اصطلاح نجف آبادی کالامالی معمولا از رنگ های گیاهی استفاده می شود.  مانند زاج و پوست انار. کلاه به مدت ۱۲ ساعت در محلولی به نام جفت که همان ترکیبی از پوست بلوط و پوسته انار است جوشانده می شود. و بعد از ۸ ساعت از دیگ خارج شده و در هوای آزاد در آب جاری شسته می شود.

در زمان شستشو دله هایی از آب آهک آماده می شود. و برای روشن شدن رنگ یا اصطلاحا باز شدن رنگ کلاه داخل آن زده می شود. و شسته می شود و در نهایت کله مال دست خود را به روغن چراغ آغشته کرده و کلاه را مالش دیگری می دهد. در این مرحله کلاه ها که همزمان در آب جاری شستشو می شود.

اصطلاحا تیل پیچ هم می شود که مانند مشت دادن لباس های کهنه در زمان شستشوی دستی شبیه است.

بعد از اینکه کلاه خشک شد ماده ایی به نام زدو به ان زده می شود. و در تاوه هایی گرم مجدد قالب گیری می شود و لبه های داخلی آن جمع می شود
و در آفتاب خشک می شود و در نهایت با سنگ هایی به نام حجر محیط داخلی و خارجی ان به خوبی پرداخت می شود.

آخرین مرحله از بین بردن الاف و زدگی های اضافی احتمالی آن است. که با چرخاندن کلاه روی پیک نیک این کار را انجام داده. وبا کیسه لیف قسمت های سوخته و غیر ضروری را جدا می کنند  و کلاه آماده عرضه به بازار است.

محمدعلی محمدی یکی از هنرمندان معروف نجف آبادی در زمینه کلاه مالی است. که از ده سالگی به این حرفه وارد شده است و هنوز این هنر را زنده نگه داشته است.

در گذشته بیشتر تولیدات این حرفه در نجف آباد را تاجرانی از ممسنی، تویسرکان و همدان به صورت عمده خریداری می کردند. همچنین کلاه را از پشم گوسفندان بومی منطقه که یفیت و دوام بیشتری دارد تهیه می کردند. ولی به مرور زمان به دلیل خشن بودن این نمونه و همچنین تغییر فرهنگ امروزه بیشتر از لیاف مصنوعی که به پشم گوسفند استرالیایی معروف است تهیه می شوند.

در پایان قابل ذکر است که عمر متوسط این کلاه ها ۳ سال است. و سرمایه اندک اولیه و همچنین بازار خوب در کنار تنوع بخشیدن به تولیدات می تواند این شغل به عنوان یک گزینه برای اشتغال در نسل جوان منطقه مطرح شود.

این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره هشتاد و هفتم به چاپ رسیده است

در مورد دیگر صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.