گیوه ملکی

بزرگنمایی تصویر

گیوه نجف آباد یا همان گیوه ملکی سفید نوک عقابی یکی از صنایع دستی شهرستان نجف آباد است. که متاسفانه رو به فراموشی می باشد.
امروزه گیوه ملکی در نجف آباد در معدود مغازه ها دیده می شود. برای دوخت یک گیوه ملکی حدود یک روز و نیم زمان صرف می شود، که دوام ان بین ۵ تا ۷ سال می باشد. این نوع گیوه در بین اقوام بختیاری خواهان زیادی دارد.

در دوخت این نوع گیوه ملکی ابزار آلات ماشینی دخالتی ندارند و تمام کارها  به صورت دستی انجام می شود. سپس در صورت خراب شدن رویه ، رویه آن قابل تعویض است و مجدد می توان از ان استفاده کرد. و این نشان دهنده کیفیت بالای گیوه ملکی می باشد.
گیوه ملکی پاپوش تابستانی، با دوام و سبکی است که می تواند یکی از بهترین سوغات های شهرستان باشد. خرید گیوه در فصل بهار بیشتر است، در ماه های سرد بخصوص دی و بهمن کم ترین توجه و خرید دارد.و در فصل های گرم و خشک به خاطر راحتی پا تقاضای بیشتری دارد.

پوشیدن گیوه برای زانو درد، رفع درد دیسک کمر، رفع بوی بدپا و همچنین افرادی که میخچه دارند. و یا حتی پیشگیری از زخم شدن پای افراد دیابتی مفید می باشد.

مواد اولیه گیوه ملکی

رویه : بیشتر از آباده شیراز خریداری می شود. معمولا کار زنان شیرازی و آبادی است

تخته یا کف: معمولا از پارچه کرباسی است که محکم کنار همدیگر دوخته می شود تا کف گیوه درست شود

چرم گاو: برای دوختن پشت و جلو گیوه

مراحل ساخت گیوه ملکی

• چرم سازی
• رویه بافی
• تخت کشی
• گیوه دوزی

مرحله چرم سازی در گیوه دوزی

بعد از اینکه پوست گاو جدا شدف کاملا تمیز می شود و درون حوض آبی انداخته می شود. و یک هفته می ماند تا خیس بخورد. سپس در حضو دیگری از محلول آب و آهک انداخته می شود و ۳ الی ۴ روز یکبار آن را خوب زیر و رو می کنند. تا محلول همه جای آن را به خوبی بپوشاند و به آن برسد.
پوست یک ماه در محلول آب و آهک می ماند و بعد از خارج شدن از این محول دو روز در محلول آب، نمک و زاج قرارمی گیرد. بعد از خشک شدن با داغ کردن پیه و چربی های آن را جدا می کنند. و برای اینکه چربی های لازم جذب شود ، آن را در برابر نور آفتاب قرار می دهند. این چرم بعد از اینکه دو ساعت خیسانده شد برای نقاب، کمری و پاشنه گیوه به کار برده می شود.

مرحله رویه بافی در گیوه دوزی

ابتدا ته اندازی انجام می شود که به طور تجربی توسط بافنده مساوی با اندازه پهنای دور تا دور ۲ انگشت اشاره و وسط در کنار هم با تعداد دانه بافته شده می باشد.
در رج بعدی ابتدا ۳ دانه در رج اول و بعد ۴ دانه در رج دوم و به همین شکل رو به بالا اضافه می شود تا به ۶۰ رج برسد.
تا این قمست بافت سینه رویه تمام شده است و باید پاشنه بافته شود که ۹ رج است
و وقتی این ۹ رج کامل شد آخرین رج آن هم تراز است و در یک خط صاف هستند.
سپس ۹ رج برای دو ساق پا بافته می شود. در نهایت بعداز اتمام این رج ها روی رج یکی به آخر یک رج زنجیره بافی می شود.

نخ رویه نخ پنبه ایی سه لایه می باشد و با سوزن باریک و بلندی رویه بافته می شود.
این حرفه معمولا حرفه ای بانوان می باشد که برای بافت یک جفت رویه حدود ۲ روز زمان صرف می شود.

مرحله تخت‌کشی در گیوه دوزی

مجموعه کارهایی که روی پارچه های کهنه و فرسوده لباس از جمله برش نواری پارچه، به هم فشردن و متراکم کردن و سپس دوختن مجدد آن ها به یکدیگر که کف گیوه های سنتی با این روش درست می شودف را تخت کشی می گویند.
این روش در زمان خودش بهترین نوع بازیافت پارچه بود.

تخت های پارچه ایی به دلیل اینکه نیاز به زمان و حوصله زیادی برای تهیه دارند. امروزه بیشتر از تخت های لاستیکی که از چرخ های ماشین تهیه می شود استفاده می شود. اما تخت های پارچه ایی از نوع اصیل و کهن تخت گیوه می باشد که مزیت ها و برتری های خاص خودش را دارد.

تخت گیوه ملکی از پارچه های کرباس، کتانی محکم و یا پارچه های کهنه ساخته می شود. پارچه ابتدا به صورت نواری بردیه شده و سپس بسته به پهنای تخت این نوارها پشت سر هم مرتب قرار می گیرند. و با درفش وسط آن ها را سوراخ می کنند  و دوال چرمی را از ان رد کرده و نوارها یه هم دوخته می شود. پاشنه جلو و عقب گیوه هر دو چرمی می باشد. البته پاشنه عقبی یا همان پاشنه لنجه از پاشنه جلویی پهن تر می باشد و کف تخت وصل می شود.

مرحله دوخت گیوه ملکی

درفش ها در خاکستر داغ قرار می گیرند تا با داغ شدن راحت تر از میان نوارها عبور کنند. دوال ها را چندین بار رد می کنند تا وصل شدن ها به خوبی انجام شود.
بعد از اتمام کار رد کردن دوال ها تخت را با نمد خیس می کنند. و شفره را روی تخت می کشند تا سطح تخت  علاوه بر هم تراز شدن از ریش ریش شدن و جدا شدن تار و پود پارچه جلوگیری شود و اطراف آن مرتب باشد.
در نهایت با نخ و سوزن اطراف تخت را به صورت کج بافی می دوزند تا هیچ نخی بیرون نزند و اصطلاحا نوارها شکافته نشود.

مصاحبه با گیوه دوز نجف آبادی را بخوانید.

این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره نود  به چاپ رسیده است.

در مورد دیگر صنایع دستی نجف‌آباد بیشتر بدانید

از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید.