شنبه, ۲۰ خرداد ۱۴۰۲ / ۰۵:۱۱:۰۰
نجف آباد قدیمی ترین شهر جدید ایران می باشد به نام شهر علم و ایثار شناخته می شود. و در زمان صفویان حدود ۴۰۰ سال پیش به دستور شاه عباس و با تلاش و پیشنهاد شیخ بهایی این شهر به عنوان یک شهر جدید احداث شد و عصارخانه ها و کبوترخانه های زیادی را در […]
نجف آباد قدیمی ترین شهر جدید ایران می باشد به نام شهر علم و ایثار شناخته می شود. و در زمان صفویان حدود ۴۰۰ سال پیش به دستور شاه عباس و با تلاش و پیشنهاد شیخ بهایی این شهر به عنوان یک شهر جدید احداث شد و عصارخانه ها و کبوترخانه های زیادی را در خود جای داده است.
شیخ بهایی ریاضی دان، معمار و دانشمند آن عصر و دوره بود که یان شهر را معماری اصولی و مهندسی بسیار پیشر فته طراحی نمود، در این طراحی خیابان ها ، کوچه های شهر بناهای مشیعتی دارد، مانند مسجد، سقاخانه،آسیاب آبی، عصارخانه، کاروانسرا، حمام، کبوترخانه و …. همه به خوبی در شهر گنجانده شده بودند.
نجف آباد در ۳۷ کیلومتری غرب استان اصفهان با وسعتی حدود ۴۱۶۳ کیلومترمربع می باشد و در میان کوه های با ارتفاع متوسط در دشتی وسیع قرار دارد. نجف آباد چهارمین شهر پر جمعیت استان اصفهان می باشد و در مرکز استان قرار دارد و ۶ شهر نجف آباد، جوزدان، دهق ، علویجه، کهریزسنگ و گلدشت را شامل می شود و باغ های زیادی را در خود جای داده است.
نجف آباد از شمال به علویجه و دهق، از شرق به فلاورجان،خمینی شهر و اصفهان، از غرب به فریدن و داران و از جنوب به لنجانات محدود می شود. آب و هوای این شهر سرد و خشک و نیمه بیابانی می باشد.
قبل از بنا شدن این شهر و قبل از دوره صفویان زرتشتیان در کوه های شمالی منطقه ساکن بودند و از فالت مرکزی ایران یا همان یزد در تابستان به این منطقه کوچ می کردند و چادرنشین بودند و تا پاییز در این منطقه ساکن بودند. از چشمه سارها برای خود و حیواناتشان استفاده می کردند و در تابستان که به کم آبی دچار شدند به فکر حفر قنات افتادند.
مشهورترین نظر در مورد احداث این شهر این است که نذورات و عایدات موقوفات این منطقه از اصفهان با کاروانی به سمت نجف اشرف می رفته است که بعد ۲۵ کیلومتر کاروان می ایستد و دیگر حرکت نمی کند و شیخ بهایی با اذن شاه عباس محمولات شتران را هزینه ساخت این شهر می کنند و نام آن را نجف آباد می گذارند.
در نقل قولی دیگر این است که گسترش صنایع نظامی نیازمند موقعیت جغرافیایی خارج اصفهان بود و نجف آباد برای گرد هم آوردن صنعت گران اطراف و افزایش آمادگی دفاعی صفویان از طریق ساخت انواع سلاح ها این شهر را احداث کردند و سابقه صنایع ریخته گری و فزونی ان در نجف آباد نشان از همین قول است.
در نقل قول دیگری از راجر سیوری گفته شده است که شاه عباس و شیخ بهایی نجف آباد را با شبکه های آبیاری و ارتباطی با بازرگانی پر رونق برای تهیه آذوقه اصفهان احداث نمودند و زیر بنای زراعی استواری را برای اصفهان فراهم آوردند.
شیخ بهایی با ایجاد یک قطب کشاورزی در اطراف مناطق مسکونی، شهر را به یک شهر خودکفا تبدیل کرد. بزرگترین قنات زمان شاه عباسی که به قنات زرین کمر معروف است با طول ۹ فرسخ با ۱۱ جوی آب به فاصله چند صد متر از هم دیگر و به صورت موازی از غرب تا شرق شهر امتداد داشته و باغ های اطراف شهر را آبیاری می کردند.
در شمال و جنوب شهر و دو طرف جاده اصلی خوزستان و اصفهان با نام ۵ جوبه و ۶ جوبه نقشه معماری و شهرسازی پیشرفته ایی دارد و نسخه اصلی آن که توسط شیخ بهایی ترسیم شده ایت در موزه لیسبون پایتخت پرتغال نگهداری می شود.
همچنین دارای منابع آب زیرزمینی و آب سطحی می باشد که عمده ترین آب سطحی آن از چشمه مرغاب در منطقه کرون، دریاچه سدزاینده رود و رودخانه زاینده رود است و قنات ها ، چاه ها و چشمه ها نیز منابع آب زیرزمینی شهرستان می باشد.
رودخانه مرغاب نقش حیاتی در منطقه دارد و بر روی منابع آبی مجاور تاثیر بسزایی دارد. رودخانه مرغاب سفره آب زیرزمنی را تغذیه کرده و تاثیر مستقیمی بر قنوات حریم و حواشی رودخانه دارد، و شرایط پر آب تر شدن قنوات دشت را فراهم می کند، از جمله قنات زرین نجف آباد، قنات شاه و قنات علی آباد. این رودخانه از چشمه تا شرق روستای هومان باعث تغذیه سفر های آب زیرزمینی شده.
در نجف آباد ۱۴۰ رشته قنات وجود داشته است. و به جز چشمه مرغاب ۹ چشمه دیگر نیز در نجف آباد وجود داشته است و ۸۵۴ چاه عمیق نیز در نجف آباد وجود دارد.
طراحی و معماری شهر نجف آباد به شیوه ایی انجام شده که نه تنها در ان زمان بی نظیر بوده است بلکه هنوز بیش از ۴ قرن همچنان مطلوب به نظر می رسد.
محلات و کوچه ها از شیوه و روش پیشرفته علمی طراحی شده که در حدود ۴ قرن هنوز مطلوب است و رفت و امد در کوچه های شمالی،جنوبی، شرقی و غربی شهر به راحتی انجام می شود و محلات مشکلات رایج در شهرهای مشابه را ندارد و این طراحی نشان از قدرت و دانش شیخ بهایی در زمینه شهرسازی و معماری می باشد.
نجف آباد با این شکل امروزی در زمان شاه عباس شکل گرفت و توسعه یافت و چنان رونقی گرفت که جهانگردان با دیدن آن شگفت زده می شدند و آن را شهری آباد با ساختاری کاملا اصولی وصف می کردند .
مردم بومی نجف آباد لهجه نجف آبادی دارند اما به دلیل مهاجرپذیری آن مردمانی با زبان لری، ترکی، عربی و گرجی نیز در این شهر زندگی می کنند.
سه عامل سیاسی ، جغرافیایی و نظامی در ساکنین اولیه این شهرستان تاثیر گذار بودند .
جغرافیایی : نجف آباد به اصفهان نزدیک بود و در مسیر خوزستان و عراق قرار دارد و افرادی از این مناطق در این شهر ساکن شود و بی تاثیر در زمینه مذهبی بودن این شهر نبود.
نظامی : در زمان شاه عباس در این شهر قورخانه یا همان مرکز اسحله تاسیس شد و باعث شد صنعت گرانی در رشته های چاقو سازی، زودپز سازی و … در این شهر ساکن شوند.
سیاسی : شاه عباس با مساعدت ایل شاملو و ایل استاجلو روی کار آمد اما شورش هایی که قبل از روی کار آمدن شاه عباس شروع شده بود هنوز ادامه داشت. شاه عباس خواست قدرت خود را تثبیت کند و شورش را پایان دهد برای همین اصفهان را به عنوان پایتخت انتخاب کرد و سعی کرد شورشیان را متلاشی و یا تبعید کند.
هزار ارمنی و آذربایجانی را به مرکز ایران تبعید کرد و در حوالی اصفهان و مازندران اسکان داد. گرج ها نیز از قفقاز ابتدا به شهر نجف آباد و سپس به فریدن و فرویدونشهر منتقل شدند.
اسکان مخالفان در اطراف پایتخت امکان کنترل بیشتری را به شاه عباس می داد. نجف آباد زیر بنای زراعی استواری برای پایتخت بود و نزدیک بودن به پایتخت تاثیرات مثبتی بر روی این شهر داشت
این مطلب در هفته نامه دیباگران شماره نود و سوم و هفته نامه دیباگران شماره نود و چهارم به چاپ رسیده است.
مکانهای تاریخی شهرستان نجف‌آباد
از سایت موسسه فرهنگی هنری فرهنگ سازان معاصر دیدن کنید
